In nomine Patris Filii et Spiritus Sancti unici verique Dei AmenTranskription nach dem Unterhändlerinstrument GSABerlin VI HA Nr. 608, kollationiert mit den in Ratifikationen inserierten Texten AGADWarschau Perg. 1439 und GSABerlin VI HA Nr. 615. Den Ratifikationen sind die entsprechenden Präambeln vorangestellt. Titel bei Dogiel: Foedus perpetuum, quo Domui Brandenburgicae Ducatus Prussiae in supremum et absolutum, certis conditionibus, dominium ceditur.
Notum sit omnibus, quod cum superioribus annis, eoque ipso tempore, quo serenissimus etDogiel: [Auslassung:] et. potentissimus princeps ac dominus, Dominus Ioannes CasimirusJohann Kasimir (Jan II. Kazimierz Wasa; 1648-1668), Kg. von Polen. , rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae, Czernichoviaeque, nec non SuecorumAGADWarschau Perg. 1439; Pufendorf; Dumont: Svecorum (Schreibweise auch im Folgenden). , Gothorum, Vandalorumque haereditariusPufendorf; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: hereditarius (auch im Folgenden). rex, inclytumqueDuchhardt/Wachowiak: inclitumque. Poloniae regnum et magnus Lithuaniae ducatus, Moscovitico bello, CosacicisqueDogiel: Cosacisque. implicarentur turbis; SueciPufendorf: Sveci (auch im Folgenden). infestis pariter armis eandem peterent PoloniamPolen befand sich an seiner Nord und Ost/Südostgrenze in diesen Jahren im ständigen Kriegszustand. Zu nennen sind hier 1. der Kosaken-Aufstand unter Bogdan Chmielnicki (1646/48, gefolgt von häufigen Kosaken-Unruhen); 2. der mehr oder weniger permanente Kriegszustand mit Moskowien, v.a. 1632, 1635 und wieder ab 1654 (Moskowitischer Krieg, Rußland im Bündnis mit den Kosaken) sowie 3. der schwedische Angriff auf Polen 1655 (Erster Nordischer Krieg 1655-1660); 4. die militärischen Auseinandersetzungen mit dem Osmanischen Reich und 5. die Konkurrenz mit dem Fürstentum Siebenbürgen (1656/57 Einfall Rákóczis nach Polen). , tandemqueGSABerlin VI HA Nr. 615: tandem. in Prussiam regiam ac ducalem irrumperent, ita, ut ipse serenissmus princeps ac dominus, dominus Fridericus WilhelmusFriedrich Wilhelm (1620-1688), seit 1640 Kurfürst und Markgraf von Brandenburg. , marchio Brandenburgensis, sacri Romani imperii archicamerarius et princeps elector, Magdeburgi, PrussiaeDogiel: [Auslassung] Prussiae. , Iuliae, Cliviae, Montium, Stetini, Pomeraniae, Cassubiorum, Vandalorumque, nec non in Silesia Crosnae et Carnoviae dux, burgraviusAGADWarschau Peg.Urk. 1439; Dumont; CTS; Pufendorf; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: burggravius. NorinbergensisAGADWarschau Peg.Urk. 1439, Dumont: Norimbergensis. , princeps HalberstadiiDogiel: Halberstadi. et Mindae, comes MarchaeDogiel: Pufendorf: Marcae. et RavensbergiDogiel: Ravensburgi. , dominus in Ravenstein eiusque ditiones ac subditi infestis Suecorum armis ac hostilitatibusAngriff Schwedens auf Polen im Sommer 1655. , convocatis undequaque contra ipsum Suecicis copiis, ita peteretur ac urgeretur, ut cum ipsis ad pacta quaedam, premente necessitate fuerit adactus, indequeDogiel: unde. hostilia quaedam inter serenissimum Poloniae regem, et serenissimum electorem Brandenburgicum insecuta patrataque fuerint; tandemDogiel: tantum. per singularem Dei gratiam clementiamque, interveniente et mutuam concordiam serenissimo ac potentissimo principe acDogiel: [Auslassung:] ac. domino, domino LeopoldoLeopold I. (1640-1705), seit 1658 dt. Kaiser. , Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, SchlavoniaequeDogiel; Pufendorf: Sclavoniaeque. rege, archiduce Austriae, duce Burgundiae, Styriae, Carinthiae, CarniolaequeDogiel: Karniolaeque. per ipsius consiliarium camerae aulicae, et ad hosce tractatus ablegatum, illustrissimum et excellentissimum dominum Franciscum de LisolaFreiherr Franz Paul von Lisola (1613-1674), seit 1638 in Diensten Österreichs. Siehe Pribram, Franz Paul von Lisola und die Politik seiner Zeit. Baumanns, Das publizistische Werk des kaiserlichen Diplomaten Franz Paul Freiherr von Lisola. Ders., Die Berichte des kaiserlichen Gesandten Franz von Lisola aus den Jahren 1655-60. , dominum deDogiel: in. Tysen et MarienfeldPufendorf; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: Marienfeldt. Dumont; CTS: Marienfelt. , conciliante, tam sacrae regiae majestatis, quam suae serenitatis electoralis plenipotentiarii: ex parte quidem suae regiae maiestatis Poloniae, reverendissimus, illustrissimi et excellentissimiDuchhardt/Wachowiak: Illustrissimis et Excellentissimis. Pufendorf; Dogiel; CTS; Dumont: Illustrissimus et Excellentissimus. dominus Venceslaus, comes in Leszno LesczynskiTextvariante: AGADWarschau Perg. 1439: Leszczynski; Duchhardt/Wachowiak ; CTS: Lesno: AGADWarschau Perg. 1439: Leszczynski. Dumont: Lesno Leczynsky. Sachanmerkung:Wacław Leszczyński (1605-1660), Bf. von Ermland (Warmia/Warmien). Polski Słownik Biograficzny 17, S. 147-149. , episcopus Varmiensis, et dominus Vincentius Corvinus GosiewskiTextvariante: Dogiel: Gonśiewski. Dumont: Gosiewsky. Sachanmerkung:Wincenty Aleksander Korwin Gosiewski (gestorben 1662), Hetman (Feldmarschall) und litauischer Kronschatzmeister. Polski Słownik Biograficzny 8, S. 343-347. , supremus thesaurarius et campi-mareschallusDogiel: Campiductor. magni ducatus Lithuaniae, Vielisensis, Punensis, Marcoviensis gubernator, oeconomiarum Olitensis et Graudentensis administrator. Ex parte vero serenitatis suae electoralis illustrissimi et excellentissimiDogiel: [Einschub:] Domini. , dominus Otto, liber baro a SchwerinTextvariante: Dogiel: Suerin. Pufendorf: Schverin. Sachanmerkung: Otto von Schwerin (gestorben 1679), Oberpräsident. , dominus in Landsberg, OldewigshagenDogiel: Oldeviquehagen. et Drewitz, haereditarius electoratus Brandenburgensis camerarius, serenissimi electoris Brandenburgensis consiliarius status intimus, et negotiorum feudalium director, nec non seren[issi]mae electri[ci]s supremus aulae praefectus, etDogiel: [Auslassung:] et. capitaneus in Oranienburg, et do[mi]nus LaurentiusDogiel: [Auslassung:] Laurentius. Christophorus à SomnitzLorenz Christoph Somnitz (1612-1678), Geheimer Rat. haereditarius camerarius in ducatu Pomeraniae, eiusdem serenissimiDogiel: Serenitatis. electoris consiliarius status intimus, Cancellarius in Pomerania ducali et capitaneus Neo-Stetinensis, necessariis ad hoc instructi mandatis, perpetuam pacem, concordiam atque amicitiam, inter praedictum serenissimum ac potentissimum regem, magnumque Lithuaniae ducem, eiusque successores, et regnum Poloniae magnumque Lithuaniae ducatumDumont: Magnumque Ducatum Lithuaniae. : Tum serenissimum electorem Brandenburgicum, in PrussiaDogiel; Dumont: qua Prussiae. ducem, eiusque successores, his, quae sequuntur conditionibus pacti sint, instaurarint atque concluserint.
1.
Praedicta pax, quem ad modumDogiel; Dumont; Pufendorf: quemadmodum. in perpetuum fida et sincera erit: Ita hoc ipso momento, omnis inter utramque partem, utriusque partis copias, milites, subditosque hostilitas cessabit. NeutraDogiel: cessabit, neutra. pars in alterius damnum quidquamDogiel; Pufendorf: quicquam. tentabit, aut tentari patietur, sed altera alterius gloriam, utilitatem, et securitatem, modis omnibus promovere studebitCTS; Dumont: studebit promovere. . Quidquid vero durantibus hisce bellis, uni vel alteri parti, tam in regno Poloniae, quam in Prussia ducali, aut singulis illorum incolis, ab una vel altera parte damnorum, iniuriarum, molestiarumve, sive per vim atque expeditiones militares, sive per exactiones, ablationes, aut alios modos illatum fueritDogiel: fuisset. , illud omne, ut pote perpetua oblivione sepultum, nunquam exsuscitabitur, nec eo nomine, tam sacra regia majestas, regnumque Poloniae, aut provincia aliqua eidem unita, aut subditorum quisquam, cuiuscunque gradus, dignitatis aut conditionis fueritPufendorf: fuerint. , quam serenitas sua electoralis, eiusque subditi, milites ac ministri, poterunt se invicem, aut singulorum haeredes, vel terras, ditiones, belli-duces, milites, subditos convenire, compellare, aut quidquam ab iis petere aut postulare, multo minus vi extorquere, sed ista omniaCTS; Dumont: omnia istia. , utrinque abolita erunt, ac deinceps alter alterius commodum promovebit, damna autem mutuo avertet. Salvis nominibus et debitis civilibus, inter regni magni ducatus Lithuaniae, et huius ducatus incolas, ante vel durante hoc bello contractis, quibus solvendis unusquisque teneatur; neque iis, quiDumont: quae. praesidia electoralia, per hoc bellum habuerunt, aut quo vis modo cum serenissimo electore aut eius officiariis in regno Poloniae contraxerunt, hoc omne illis respectu amicitiae et intercessionis suae serenitatis electoralis, à sua regia maiestate ipsisDogiel: [Auslassung:] ipsis. indulgebitur, et nulla in re ipsis contra pristina iura, reliquasque libertates omnes, qualescunque sint, absque ulla exceptione aut reservatione, quibus antea fruebantur, praeiudicio erit.
2.
Qui huius belli causa, à Polonis et electoralibus capti fuerunt, sine lytro, et relicta ipsis suppellectile, quaAGADWarschau Perg. 1439; Dogiel; Dumont; Pufendorf: quae. exstabit, pristinae libertati reddantur; si qui vero alterius partisDogiel: partis [Auslassung]. signa secuti fuerint, atque militiae seseDogiel: se. addixerint, isti relinquantur parti, nec reposcentur. Bona immobilia et literaria documenta, quae ab utraque parte, ratione huius dissensionis arrestata, vel fisco addicta fuerunt, legitimis eorum dominis restituantur; non obstantibus quibus vis donationibus, a quocunque et quo vis titulo factis.
3.
Utraque pars, in modernis hisce bellorum tempestatibus, sedulo communi saluti et defensioni intenta erit, contra quoscunque illius perturbatores, pacique et mutuae securitati stabiliendae, pellendisque è regno Poloniae, magno ducatu Lithuaniae, et ducatu Prussiae hostibus, unitis consiliis, viribus ac conatibus incumbet, non obstante quovis alio nexu aut conventioneDogiel; Dumont; CTS: conjunctione. , quae huic aequissimae intentioni et reciprocae obligationi obstare posse viderentur; vigore autem huius pacti pro rescissis habentur.
4.
Serenissimus elector, omnia, quae per universum Poloniae regnum, magnumque ducatum Lithuaniae et episcopatum VarmiensemTextvariante: Pufendorf: Warmiensem. Sachanmerkung: Fürstbistum Ermland/Warmien (poln. Warmia), gegründet 1243; seit 1478/79 leisteten die Bischöfe dem polnischen König den Treueeid. , per hoc bellum, aut per tractatus SueticosDogiel: Suecicos. , quocunque titulo occupavit, ac ipso facto possidet, statim, atque haec conventio, à sua regia majestate et senatoribus, ac praecipuis Regni, aulaeque officialibus, eidem assidentibus, ratihabita fueritCTS; Dumont: fuerunt. , restituet plenarie, et absque ulla reservatione; evacuatio locorum fietDogiel: fiat. per commissarios, utriusque partis communi consilio, iuxta solitam belli rationem, absque iniuria aut molestia ulla Incolarum, et sine demolitione fortalitiorum novorum et antiquorum, nisi id ex communi partium, consensu, quibusdam in locis expedire videatur, et sine ablatione rei tormentariae ad episcopatum spectantisDumont: spectantes. .
5.Abweichende Zählung bei Dogiel: Art. 5 gedruckt als zu Art. 4 gehörend; infolge verschieben sich bei Dogiel die Artikelnumerierungen bis Art. 7.
Quorum intuitu, et aliorum praesertim infra specificatorum, et aliis iustis de causis, ducatum Prussiae, iis finibus circumscriptum, quibus serenissimus elector, illum olim iure feudiDogiel; Pufendorf: Iure Feudali. , ante hocDogiel: [Auslassung:] hoc. bellum exortum possidebat, ipse deinceps et descendentes eiusdem masculi, ex toro eius legitime procreatiDogiel: provenientes. , indeque descendentes omnes, donec quisquam supererit ex descendentibus masculis suae serenitatis electoralis, iure supremi dominii, cum summa atque absoluta potestate sibi habebunt, possidebunt, regentque, absque omnibus antehac praestitis oneribus.
6.Zählung bei Dogiel: V.
Quanquam vero serenissimus elector, eiusque descendentes omnes masculi, omni prorsus vasallagii nexu, quo hactenus regi et reipublicae Poloniae obstricti fueruntDie polnische Lehnshoheit bestand seit dem Krakauer Frieden von 1525. , iisque omnibus quae inde dependent, liberentur, non tamen perpetua feudi alienatio inde sequeturDogiel: sequitur. , sed deficientibus masculis ex praememorata linea legitima electorali descendentibus, serenissimis regibus et reipublicae Poloniae, jus suum integrum, in praefatum ducatum reservatur, et tali pacto praefatus Ducatus, à republica Poloniae non avelletur; quae tamen reservatio interim ante casum existentem, iuri supremi dominii serenitatis suae electoralis, eiusque descendentium, nullo modo praeiudicabit.
PromittitDogiel beginnt hier mit der Zählung Art.VI. etiam sua regia maiestas, tam pro se, quam pro successoribus suis, se in casu non existentium descendentium, specialem habituros rationem agnatorum serenitatis suae electoralis, nimirum domus Culmbacensis et OnolsbacensisGemeint sind Kulmbach und Ansbach, wo (fränkische) Nebenlinien der Hohenzollern regierten. , et officia collaturosDogiel: collaturum. apud regni comitia, ut casu caducitatis existente, etiam illi aliis praeferantur, et ad successionem praefati ducatus admittantur, sub iisdem feudi conditionibus et obligationibus, quibus antehac serenissimus elector, eiusque antecessores, illum vigore investiturae possederunt.
7.
Sua regia maiestas, atque respublica Poloniae, hoc ipso exsolvuntDumont: exsolvit. status, officiales, omnesque Prussiae ducalis subditos priori iuramento, quo hactenus obstricti fueruntSouveränitätsmanifest des polnischen Königs an die preußischen Stände 1658 VIII 30. Abdruck in: Dolezel, Staatsverträge, S. 213-215 und Duchhardt/Wachowiak, Um die Souveränität, S. 58-60. . Cuius loco serenissimus elector, iuramento se, ac subditos omnes Prussiae obstringet, ad observantiam horum pactorum et foederis perpetui, in termino extradendae ratificationis; et praeterea universi Prussiae ordines, magistratus, officiales, arcium, portuum, fortalitiorum, civitatum praefecti, jurabunt, se, casu caducitatis existente, serenissimum regem ac rempublicam Poloniae, pro solis et immediatis dominis agnituros, eisque omnem obedientiamDolezel; Duchhardt/Wachowiak: oboedientiam (auch im Folgenden) , fidemque debitam praestituros, idque in singulis ducum Prussiae homagiis, coram deputatis serenissimi regis ac reipublicae Poloniae, repetent, iuxta formulam juramenti specialem, quae hic sequitur; de die vero ad praefatum iuramentum decernenda, cum sua regia maiestate vel eiusdem legatis conveniet.
Ego N.N. juro, quod casu caducitatis existente, quo possessio plenumque dominium ducatus Prussiae, ad suam regiam maiestatem Poloniae et rempublicam pertinebit, iuxta tenorem tractatus, inter suam regiam maiestatem, et serenitatem suam electoralem, dieDumont: de. decimo nonoDogiel: decima nona. , mensis Septembris anno millesimo, sexcentesimo, quinquagesimo septimo, initi, serenissimum Poloniae regemDogiel: Regem Poloniae. , eiusque successores, et rempublicam, pro solis et legitimis ac immediatis dominis meis, agnoscam, eisqueDolezel; Duchhardt/Wachowiak: eiisque. debitam fidem et obedientiam praestabo, sic me Deus adiuvet, per Iesum Christum Amen.
8.
Deficientibus masculis descendentibus ex linea electorali praesenti, superstitibus foemininiDogiel: faemini. sexus marchionissis descendentibus, aut his non exstantibus, propinquo gradu agnationis suam serenitatem electoralem, eiusque posteros attingentibus, quisquis in Prussiae ducatu, tum temporis succedet, summam persolvet, de qua inter sacram regiam maiestatem, et serenitatem suam electoralem conveniet, in ipsa ratificatione, quaeque ibidem exprimetur.
Donec autem exolutaDogiel; Dumont; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: exsoluta. Pufendorf: ex soluta. fuerit, occupare acDogiel: aut. possidere dictis marchionissis, aut supra dictis proximis haeredibus, licebit praefecturam InsterburgensemTextvariante: Dumont: Fusterburgensem. Sachanmerkung: Insterburg (Černjachovsk), Stadt bei Königsberg. , cum omnibus eo spectantibus praediis et praefecturis camerae, quas vocant vulgo Kammer-ÄmbterDumont: Kammer-Ampter. Pufendorf: Cammer-Aembter. , dictis, iisque omnibus omni meliori modo uti, frui, debebunt; hac tamen lege, ut quidquid ex fructibus dictae praefecturae percipient, illud in defalcationem et extenuationem praefatae summae capitalis imputetur. Qua persoluta, tenebuntur illam praefecturam cedere legitimis Prussiae possessoribus, nec ultra quid in illam praetendereDogiel: quicquid praetendere. .
9.
Serenissimus elector, eiusque descendentes masculi, barones, nobiles, civitates et magistratus, ac subditos omnes Prussiae, cuiuscunque gradus ac conditionis sint, in avitis receptisque privilegiisDogiel: [Auslassung:] Privilegiis. , statutis, juribus ac libertatibus, huic conventioni non derogantibus, conservabunt etDogiel: [Auslassung:] et. Pufendorf: ac. manutenebunt, nec quidquam in contrarium attentabunt, aut innovabunt, vel a quo vis attentari aut innovari patientur. Ipsis quoque iustitiam, iuxta ius Prussiae, usitatum et receptum, caeteraque statuta et consuetudines administrari curabunt; si quis in inferioribus instantiis gravatum se praetenderit, ad supremum tribunal appellationum, à serenitate sua electorali, in Prussia ducali erigendum, provocare poterit, ibidemque decenti modo jus suum persequi. Ulterior provocatio sive ordinaria sive extraordinaria aut quocunque nomine veniatDumont: veniet. , nullum inveniat locum; praeses autem et assessores istius appellationis iudicii, à serenitate sua electorali, eiusdemque descendentibus masculis constituentur ex Prussiae ducalis indigenis et terrigenis, iisque illi juramentum praestabunt, nec subditi querelas suas, ad regem, regnumque Poloniae ullo modo deferre poterunt, aut ab eisDogiel: iis. admitti. Similiter sua regia maiestas et respublica Poloniae promittunt, casu devolutionis existente, se praememoratas statuum Prussiae libertates, privilegia, statuta, consuetudines, iuraque recepta, integra atque salva, dictis statibus deinceps semper conservaturosDogiel; Pufendorf: conservaturas. , illosque in quieta et tranquillaGSABerlin VI HA Nr. 615: illosque in tranquilla. possessione eorum omnium manutenturosPufendorf: manutenturas. , nihilque in iis omnibus innovaturosPufendorf: innovaturas. .
10.
Loco vasallagii pristini, serenissimus elector, eiusque descendentes, perpetuo ac inviolabili foedere, serenissimo regi ac egno Poloniae coniungentur, per quod utriusque partis stabiliatur in perpetuum securitas, in eum qui sequitur modum.
11.
Serenissimus elector, eiusque descendentes, fidam cum serenissmis regibus, regnoque Poloniae, et magno ducatu Lithuaniae colent amicitiam et unionem, nunquam cum serenissimorum Regum, vel regni hostibus, aliquod foedus, directe vel indirecte inibunt, in praeiudiciumDolezel; Duchhardt/Wachowiak: praeeiudicium. regis et reipublicae. Transitum hostibus, per ditiones suas, portus et propugnacula, annonam quoque et commeatum, ac qualecunque subsidii genu ipsis denegabunt, nec portus suos vel munitiones ipsis quocunque modo vel titulo, in possessionem tradent.
12.
Subsidia, quaAGADWarschau Perg.1439: quae. Dogiel; Dumont; Pufendorf: quae. in hoc praesenti bello, serenitas sua electoralis, serenissimo regi ac reipublicae Poloniae conferre tenebitur, illa in particulari tractatu, hac de re inito, specifice designata sunt ac limitata, quae conventio vigore praesentis pacti, per omnia servanda erit. Quoties autem finito hoc bello, novum aliquod aliud bellum, contra serenissimum regem ac rempublicam Poloniae orietur, sua serenitas electoralis eiusque descendentes, tenebuntur, mille quingentos pedites, et quingentos equites, serenissimo regi ac regno Poloniae subministrare, quibus postquam ex ducatu Prussiae ducalis, educti fuerint, rex regnumque Poloniae, sustentationem subministrabunt.
13.
Vicissim vero serenissimus rex, eiusque successores et regnum Poloniae, ac magnus ducatus Lithuaniae, reciprocam cum serenitate sua electorali, eiusque successoribus servabunt amicitiam, nullum hostibus ipsius aditum in suae serenitatis electoralis terras concedere, sed potius defensioni, conservationi, ac securitati ducatus Prussiae, omnibus modis consulere debebunt; praesertim si huius conventionis, vel subsidii missi causa (de quo supra) serenissimo flectori, eiusque successoribus, quisquam et quicunque fuerit, sive in praesenti, sive deinceps, bellum indicere, aut ducatui Prussiae inferre voluerit, serenissimus rex et regnum Poloniae, adaequato ipsi subsidio subvenire tenebuntur.
14.
Copiis regiis per Prussiam ducalem, quando opus fuerit, iter patebit, sine maleficio tamen, noxa aut damno ullo incolarum; ordinabit quoque serenissimus elector, eiusque descendentes itinerum rationes, et quicquid inde dependet. Idque ut eo rectius fieri possit, mature adventus exercitus Polonici aut turmarum, serenissimo electori aut posteris eius, vel in absentia eorum, iis, quibus gubernatio ducatus commissa eritDogiel: fuerit. , à sua regia maiestate, vel a regni generalibus, vulgo Feldt HerrenDogiel; Pufendorf: Feldherren. , indicandus erit. Ordinationi autem praedictae, exercitus Polonicus, eiusque duces, parere necesse habebunt. Pariter liberum erit suae serenitati electoraliDogiel: Serenitati suae Electorali. , eiusque posteris, Prussiae ducibus, eadem ratione et cautelis supra memoratis, per Poloniam ac Prussiam regalem, copias militares ducere.
15.
Navibus utriusque partis propriis, sit liber cum omnimoda securitate praestanda, aditus atque transitus per portus, qui sunt in alter utrius partis dominio, absque praeiudicio commerciorum etDolezel; Duchhardt/Wachowiak: atque. fortalitiorum, et cum omni moda eorundem securitate, de qua inter partes deinceps conveniet.
Libera quoque erit utrique parti, in alterius ditionibus, annonaeDogiel: annona. , commeatus, ac omnis subsidii bellici, coemptio. Utraque pars, in alterius partis terris, militem conducere poterit, illam tamen eo nomine amice prius compellabit, atque desuper inter utramque partem, de modo, conveniet, prout foederis atque amicitiae ac temporum ratio expostulabit, et hoc semper observabitur, ne ullum partibus incommodum, aut subditis damnum afferratur.
16.
Exercitum religionis catholicae romanae, prout ante hoc bellum SuecicumDogiel: Sueticum. , iuxta antiguaDogiel; Dumont: antiqua. et recentia pacta, in Prussia ducaliDogiel: [Auslassung:] Ducali. viguit, aut vigere debuit conservabitur, aut restituetur. LiberaDogiel; Dumont: Liberum. erit eam profiteri volentibus, nec ullus unquam ex ducalibus subditis, iam eam profitentibus, aut inposterum professuris, eam abAGADWarschau Perg. 1439: ob. Dumont; Pufendorf: ob. Dogiel: inposterum eam professuris ob. rem interpellabitur; sacella itidem et oratoria, ac bona omnia ecclesiastica ipsis appertinentia, ubi vis tam in confinibus, quam alibi, integra, tuta, et concessa illis erunt, in iisdemque liberum ex doctrina, institutisque catholicis RomanisDogiel: Catholicae Romanae Religionis. exercitiumDolezel; Duchhardt/Wachowiak: exercituum. habebunt; nemoDogiel: [Auslassung:] Nemo. eo nomine turbabitur, premeturveDogiel: perdeturve. , nemo religionis catholicae causa, ullam vim iniuriam, contumeliam, molestiamve perferet, et quicunque eos aliqua iniuria affecerit, severe punietur. Ad munera et honores iis, qui ex catholicis idonei fuerint, liber aditus eritDogiel: erit additus. . Quicunque etiam in ducatu catholici barones, nobiles, civitates, iura patronatus legitimis acquisiverintPufendorf: asquisiverit. modis, in locis ubi iura illa ipsis competunt, iisdem uti ac frui absque impedimento ac contradictione poterunt. Si vero alii compatroni non Romanae religioni addicti fuerint inibi, atque lis de dicto iuroPufendorf: iure. atque eiusDogiel: inibi interque eos lis super ejus. exercitio oriatur, a commissariis, a serenitate sua electorali, ex utraque religione, pari numero constituendis, componetur, vel decidetur, iuxta praescriptum juris canonici. Templum quoque RegiomontanumKönigsberg. , cum suo coemeterio, et locis ad id pertinentibus ac fundatione, aliisqueGSABerlin VI HA Nr. 615: aliis. juribus receptis, in eo statu, quo ante hoc bellum fuerunt, aut esse debuerunt, conservabitur. Personae ecclesiasticae iis immunitatibus et foro inposterum gaudebunt, quibus hactenus gavisaeDumont: gavisi. sunt, aut gaudere debuerunt, iuxta pacta priora. Iurisdictio spiritualis reverendissimi et excellentissimi domini episcopi VarmiensisTextvariante: Pufendorf: Warmiensis. Sachanmerkung: Zu dieser Zeit: Wacław Leszczyński (1605-1660), Unterhändler und Mitunterzeichner des Vertrages. , iuxta pacta, intacta et integra conservabitur, in parochum et omnes alias ecclesiasticas personas, catholicae religioni addictas. Omnibus denique iuribus praerogativis ac libertatibus fruentur, quae tam in antiquis, quam recentibus pactis et fundationibus contenta sunt, quae hic, in hac solum materia, denuo confirmantur, ac pro specifice expressis et declaratis habentur. CalendariumDogiel: [Einschub:] (novum). hactenus usitatum et receptum pariter retinebitur. Similiter serenissimus rex Poloniae et respublica, pro se etDumont: pro se et pro. successoribus suis promittunt, quod in casu devolutionis, nihil in praeiudicium tam augustano-lutheranae, quam augustano-reformatae religionis innovabunt aut attentabunt.
17.
Commercia inter regni Poloniae, magni ducatus Lithuaniae et ducatus Prussiae icolas, libera erunt ac secura. Circa controversias vero quascunque ratione commercii, et omnium inde dependentium, vel eoDogiel: eos. spectantium, aut quae ad illud quocunque modo referri possunt, commissio instituetur ad instantiam partis poscentis, et omnia per commissarios ex utraque parte ad instantiam sive suae regiae majestatis, sive suae serenitatis electoralisDogiel: sive suae Serenissimae Electoralis Celsitudinis. , pari numero, intra spatium duorum mensium nominandos, amicabiliter componentur. In dminiis vero utriusque partis, nulla nova theloneorumPufendorf: teloniorum. onera, tam terrestria quam maritima, quae ante hoc bellum non fuerunt, in gravamen cuius libet partiumDogiel: [Auslassung:] partium. imponanturPufendorf: imponentur. . Quod si aliqua, è re communi de novo imponenda aut augenda videbuntur, id partium consensu fiet.
18.
Si super limitibus inter utramque partem, aut subditos utriusque partis, ratione videlicet limitum, aut etiam inter suam regiam maiestatem ac successores reges, regnumque Poloniae ac magnum ducatum Lithuaniae, et serenitatem suam electoralem, eiusque successores, circa observationem et executionem foederis, ac praesentis conventionis, aliave quavis de causa, aliqua dubitatio aut controversia exoriatur; per Ccmmissarios ad instantiam tam suae regiae maiestatis, quam suae serenetatis electoralis intra bimestreCTS; Dumont: trimestre. Dogiel weist in einem mit * gekennzeichneten Zusatz auf eine mögliche Lesart „trimestre“ hin. spatium, ab utraque parte aequali numero nominandos, quique si opus estDogiel: sit. , in rem praesenten venientDogiel: jurent. , amice componatur ac definiatur.
19.
De pretio, valore ac aestimatione monetae, liberoque eiusdem cursu per utriusque ditiones, quoties opus fuerit, amicabiliter conveniendum erit.
20.
Ad intercessionem seren[issi]mi et potent[issi]mi HungariaeDogiel: Ungariae. et Bohemiae regis, per praememoratum dominum ablegatum suum, interpositam, nec non serenissimo Electore BrandenburgicoDogiel; Dumont: Serenissimi Electoris Brandenburgici. , pro plenaria restitutione et omni moda securitate cognati principis, maiorem in modum instante, serenissimi regis Poloniae plenipotentiarii, perspectam et exploratam habentes suae regiae miestatis, cum erga coeterosDogiel; CTS; Dumont caeteros. Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: ceteros. omnes ad obsequium redeuntes, tum specialiter erga ilustrissimum pincipem, dominum Bogulsavum RadziwilTextvariante: Pufendorf: Bogislaum Radzivvil. Dogiel: Boguslaum Radziwiłł. Dumont: Bogulsaum Radzivil. Sachanmerkung: Bogusław Radziwiłł (1620-1669), Generalgouverneur im Herzogtum Preußen (Polski Słownik Biograficzny 30, S. 161-173). , ducem BirzarumDogiel: Bierzarum. , DubincorumDogiel: Dobinkorum et. , Sluciae et KopyliaeDumont: Repisliae. Dogiel: [Auslassung:] et Kopyliae. , sacri Romani imperii principem, non uno documento literario testatam benignitatem, annuerunt et consenserunt, ut praefatus princeps, tanquam is, qui de facto, cum debita submissione, ad pristinam obedientiam, fidem, et obsequium, una cum suis omnibus iam redierit, et omni cum hostibus commercio renunciaveritDogiel: renunciarit. , atque in posterum serenissimo regi ac reipublicae, obsequiumDolezel; Duchhardt/Wachowiak: obsequim. suum fidele voverit, non modo generalis amnistiae beneficio frui et gaudere possit: sed etiam speciali praesentis transactionis vigore, in ducatuum suorum patrimonia, et omnia bona ac iura ipsi legitime competentia, in forma plenissima, una cum suis restitutus ac restituendus intelligatur, neque ratione iniuriarum, damnorum, ac hostilitatum, quae in hoc bello vel per ipsum, vel per eius milites, aut ministrosDogiel: ejus ministros aut milites. , acciderunt, per viam iuris aut facti, quisquam negotium aut molestiam, ipsi aut partes ipsius sequentibus facessere possit, sed omnia fideli amnistia et praeteritorum oblivione, huius quoque pacificationis vigore, sepulta censeantur, salvis nominibus et debitis, civilibus, quae, nihilominus persolvenda erunt.
21.
Foedus hoc, et omnia in hoc instrumento contenta, sancte servatum iri, utraque pars iuramento promittet, et in praesenti quidem serenissimus rex Poloniae ac senatores eidem assidentes, hanc conventionem solenniter ratihabebunt ac iuramento firmabunt, promittentque in proximis comitiis, aut proximo conventu, comitiorum potestatem habente, omnia quae his conclusa sunt, ratihabitum iri. Similiter serenitas sua electoralisDogiel: Serenitas sua Electoralis. , illam pari modo ratificabit ac iuramento firmabit. Atque hoc foedus perpetuum, quotiescunque novus rex Poloniae electus fuerit, aut dux Prussiae, in ducatum successerit, ab utraque parte renovabiturErneuerungen der Verträge 1672 II 26, 1677 V 7, 1688, 1698 VII 8. , confirmabiturque, iuramento desuper praestito, per deputatos in animam principalium iurantes. Et si pars alter utra huic conventioni et foederi contravenerit, et decenter admonita, satisfacere neglexerit, pars laesa monere tenebitur mediatores, ac serenissimos reges et status, in articulo sequenti nominatos, et eorum curam adhibere procurandae satisfactioni, et huic stabiliendae concordiae rationi, utraque pars sedulo insistet, ut omnia amicabiliter aequis modis componantur.
22.
Pro securitate et horum pactorum firmitudine, fidem suam quoque ut interponant, serenissimi et potentissimi reges Hungariae et Bohemiae. Item Daniae NorvegiaequeFriedrich (Frederik) III. (1648-1670), König von Dänemark und Norwegen. ; denique praepotentes Foederati Belgii Ordines rogabuntur, ut iniuriam aut vim contra hanc conventionem passoDogiel: passo [Auslassung; statt dessen:] per se. , omni meliori modo consulant, atquePufendorf: utque. debita ipsi satisfactio procuretur.
Confecta autem sunt a supra nominatis dominis plenipotentiariis huius pacificationis et foederis, duo eiusdem tenoris exemplaria, a sua regia maiestate Poloniae et senatoribus eidem assidentibus: Atque a sua serenitate electoraliDogiel: Serenissima Electorali Celsitudine. Brandenburgensi, intra sex septimanas, ab infra scripto die, ratificanda et iuramento firmanda, atque utrinque permutanda, quorum unum suae regiae majestatis dominis plenipotentiariis exhibitum. Alterum vero suae serenitatis electoralis dominis plenipotentiariis traditum, utrumqueDogiel: utcunque. autem in maiorem fidem, maiusque robur a saepe dictis dominis plenipotentiariis utriusque partis, propriarum manuum subscriptione, sigillorumque appositione munitum et roboratum est. Acta haec suntDogiel: sunt haec. Welaviae Prussorum, die decimo nono, mensis Septembris, anno salutis humanae millesimo, sexcentesimo, quinquagesimo septimo.
Venceslaus de LesznoCTS; Dumont; Pufendorf; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: Lesno. , episcopus Varmiensis S[acrae] R[egiae] M[ajestatis] Poloniae et Sueciae plenipotentiarius
Vincentius Corvinus GosiewskiDogiel: Gonsiewski. , supremus thesaurarius et campi ductor m[agni] d[ucatus] L[ithuaniae] s[acra] r[egia] m[ajestatis] Poloniae et Sueciae plenipotentiarius
F[ranciscus]Dogiel: Franciscus. de Lisola, ser[enissi]mi HungariaeDogiel: Ungariae. et Bohemiae regis consiliariusDumont: [Auslassung:] consiliarius. ad tractatum istum pacis ablegatusDogiel: ad hosce Tractatus pro meidatione ablegatus. , pro mediatione.
OtthoPufendorf: Otto. Liber Baro a Schwerin, plenipotentiarius electoralis
Laurentius Christophorus Somnitz, plenipotentiarius electoralis
[Text SpezialkonventionTitel bei Dogiel: Specialis Convention inter Poloniae Regem et Brandenburgi Marchionem de conjungendis armis ad expurgandam quibusvis hostibus Poloniam, Prussiasque Regiam et Ducalem, per eosdem Plenipoteniarios, iisdem loco, anno et die tractata et conclusa. ]
Quandoquidem Deo clementer annuente, Serenissimus elector Brandenburgensis, ad sinceram pacem et amicitiam, cum serenissimo rege ac regno Poloniae, et magno ducatu Lithuaniae, à quibus violento bellorum ingruentium ac necessitatis inevitabilis impulsu, invitus avulsus fuerat, feliciter redierit, ac perpetuo foedere ita se serenissimo regi acDumont; Pufendorf: [Auslassung:] regno PoloniaeCTS: Serenissimo Regno Poloniae. et magno ducatui Lithuaniae coniunxerit, ut mutuam utilitatem, commodum ac securitatem sincere procurare ac promovere teneantur. Ad quem scopum attingendumPufendorf: [Auslassung:] attingendum. , nihilDogiel: nil. expeditius visum fuit, quam si communi ope, viribus ac consilio arma et studia coniungerentur, ad expurgandamDogiel: expurgandum. quibus vis hostibus Poloniam, et totam Prussiam regiam et ducalem periculo liberandam, ac removenda omnia obstacula, quae communem utriusque partis tranquillitatem impediunt, etDumont; Pufendorf: optatam pacem eo citius ac efficacius consequendam. Circa quod specialis conventio inter partes, per eosdem reverendissimum, illustrissimos et excellentissimos dominos utriusque partis plenipotentiariosDogiel: [Einschub:] nominatos. , in pacis instrumento nominatos, stabilita fuit, in eum qui sequitur modum.
1.Dumont: Zusatzkonvention ohne Numerierung.
Serenissimus rex et regnumDogiel: Rex Regnumque. Poloniae et magnus Ducatus LithuaniaeGSABerlin VI HA Nr. 615: Serenissimus Rex Poloniae. Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: Serenissimus Rex regnumque Poloniae. , durante hoc bello, requisito armorum ac militum praesidio, serenissimo electori Brandenburgensi, eiusque statibus ac provinciis, tam in imperio, quam hic in Prussia, contra praememoratos hostes, vel quoscunque eorum confoederatos etDumont; Pufendorf: [Auslassung:] et. adhaerentes, quoties necessitas exiget, succurrent. Quibus serenissimus elector quoties pro sua defensione, in propriis ipsius provinciis militabunt, victum et subsistentiam, prout proprio militi suo suppeditabit.
2.
Similiter serenissimus elector Brandenburgensis, pro communi partium utilitate, toto hoc bello durante, instructum, cum omnibus pertinentiis, et re tormentaria habebit exercitum, sex millium militum, partim equitum, partim peditum, quibuscum vel ipse contra supra descriptum hostem aget, aut cum Polonis coniunget, iuxta rerum exigentiam, habito de super communi consilio quibus etiam si plures fuerint, similiter serenissimus rex et respublica Poloniae, victum et subsistentiam, quam diu pro ipsis, et in ipsorum territoriis sunt militaturi, subministrare debebunt. Nec serenitas sua electoralis, pendente hoc bello, quidquam ultraPufendorf: intra. praefatum militum numerumDogiel: ultra praedictum numerum militum. subministrare, tenebitur, nisi sponte volet.
3.
Si Sueci aut eorum asseclae, huiusDogiel: [Auslassung:] huius. coniunctionis odio, vel alio quovis colore intra decennium, post hoc bellum finitum, serenissimum electorem, non solum in ducatu Prussiae, sed et in imperio, armis suis infestare tentaverint, serenissimus rex Poloniae et respublica tenebuntur ipsi subvenire: Et vicissim eodem casu serenitas sua electoralis, per totum illud decennium, post confectam pacem, tenebitur subsidium, serenissimo regi ac reipublicae, ad ipsorum defensionem, iisdem ut supra conditionibus suppeditare; De quibus auxiliis sibi mutuo ferendis, specialis declaratio fiet, inter suamDumont; Pufendorf: [Auslassung:] suam. regiamDumont; Pufendorf: [Einschub:] suam. maiestatem, et serenitatem suam electoralem, in ipsa ratihabitione.
Liberum quoque erit serenissimo electori amplecti foedus, inter serenissimam domum Austriacam, et serenissimum regem ac rempublicam Poloniae initum, ac securitatibus omnibus in illo comprehensis frui.
4.
Quando utriusque partis copiae coniunctae fuerint, expeditiones militares omnes, communi consilio, et utriusque partis generalium consensu suscipientur. Si in terris ad serenitatem suam electoralem spectantibus, aut aliis in locis, suae serenitatis electoralis causa, tantum bellum geratur. Belli directio ad serenitatem suam electoralem spectabit; serenitatePufendorf: [Einschub:] vero. sua electorali veroPufendorf: [Auslassung:] vero. absente, omnia fient communi consilio, et si opus fuerit, de directione inter principales convenietDogiel: conveniat. , habito respectu etDogiel: ad. discrimineDogiel: discrimina. generalium. Similiter etiam, quando copiae electorales, pro serenissimo rege autDogiel: discrimina. republica Poloniae certabunt, idem iuris statuetur. De caetero salva erit utriusque partis generaliDogiel: Generalis. Pufendorf: Generalium. in milites suos iurisdictio, et aequalis semper inter milites utriusque partis laborum, secundum numerum eorundem proportionata distributio. In quocunque autem territorio, copiae tam regiae quam electorales fuerint, ii quibus annonae, commeatusque cura commissa fuerit, ex aequo utriusque partis militibus, secundum eorum numerum, de sustentatione prospicient.
5.
Neutra pars poterit sine alterius scitu, consensu ac praesentia deputatorum, pacem, armisticiumveDumont: armistitiumve. Dogiel: induciasve. cum hostibus pacisci, nec arma deponere, antequam utriquePufendorf: utique. parti de securitate omni moda prospiciatur, ad plenariam partium satisfactionem. Serenissimus elector Brandeburgensis, in pace, cum serenissimo magno Moscoviae ZaarTextvariante: Dogiel: Moschoviae Care. Sachanmerkung: Aleksej Michajlovič (1645-1676). Am 24. Oktober 1656 hatten Moskau und Polen einen zweijährigen Waffenstillstand (im seit 1654 währenden Krieg) abgeschlossen. Der zuvor am 27. Mai 1634 an der Poljanovka unterzeichnete „ewige Frieden“ hatte keinen Bestand gehabt. includetur, cum omnimoda sua securitate et observatione foederis perpetui, et conventionis cum serenissimo rege ac regno Poloniae, et magno ducatu Lithuaniae initae.
6.
Caeterum, cum intuitu damnorum periculorumque quae pendente bello serenitati suae electorali subeunda erunt, aliisque de causis, aequum visum fuerit suae regiae maiestati et reipublicae, ut propensionem suam et regni, erga serenitatem suam electoralem, eiusque inclytam domum, re ipsa demonstrarent, et illorum omnium dignam haberent rationem, aliquam ipsi, congruam satisfactionem concedere.
Et praeterea sua serenitas electoralis, certam pecuniae summam vel contributiones ad belli sumptusPufendorf: sumtus. , et necessarios militum delectus, praetenderit, reverendissimus, illustrissimi et excellentissimi domini plenipotentiarii, suae serenitatis electoralis desiderio plene satisfacere summe optaverint, atque non nulla, quae circa hoc punctum in mandatis habueruntDumont; Pufendorf: habuerint. , declararint; tamen cumDogiel: quum. ad complanandum hoc negotium, penitus atque sufficienter instructi non fuerint, res ista ad ulteriorem suae regiae maiestatis declarationem aut conventionem, in ipsa ratihabitione faciendam, remissa est, ita ut nihilominus pax interea concludatur. Interea vero serenitas sua electoralis declarat ac protestatur, se ante praefatamDogiel: dictam. declarationem et ratihabitionem, nulla tenusDogiel: ratihabitionem, nullo modo. velle obligari ad executionem eorum, quae in articulo quarto conventionis principalis de evacuatione locorum conventa sunt.
Quae omnia sancte et inviolabiliter observatum iri, pars utraque sub fide sua, ac iuramento promittet, prout ex nunc reverendissimusDumont: Reverendissimi. , illustrissimi et excellentissimi domini plenipotentiarii nomine serenissimorum suorum principalium de facto promittunt, seque intra sex septimanasDogiel: hebdomanas. , serenissimi regis ac senatorum eidem assidentium; uti etPufendorf: [Einschub:] suae. serenitatis suaePufendorf: [Auslassung:] suae. electoralis, ratihabitionem, nec non etiam in proximis regni comitiis, eorum omnium, quae hic acta et conclusa sunt, plenam confirmationem procuraturos.
In quorum fidem, haec a saepe dictis plenipotentiariis, propriarum manuum subscriptione, sigillorumque appositione munita roborataque sunt. Welaviae Prusssorum, die decimo nonoDogiel: decima nona. , mensis Septembris anno salutis humanae, millesimo, sex centesimo, quinquagesimo septimo.
Venceslaus de LesznoCTS; Dolezel; Duchhardt/Wachowiak: Lesno. , episcopus Varmien[sis] s[acrae] r[egiae] m[ajesta]tis Poloniae et Sueciae plenipotentiariusDolezel; Duchhardt/Wachowiak: manu propria.
Vincentius Corvinus GosiewskiDogiel: Gonśiewski. , supremus thesaurarius et campiductor m[agni] d[ucatus] L[ithuaniae] s[acrae] r[egiae] m[ajestatis] Poloniae et Sueciae plenipotentiarius
F[ranciscus]Dogiel: Franciscus de Lisola. De Lisola, seren[issimi] m[ajestatis] HungariaeDogiel: Ungariae. et Bohemiae regisDolezel; Duchhardt/Wachowiak: Sacrae Regiae majestatis Hungariae et Bohemiae. Dogiel: [Einschub:] Consiliarius. ad hosce tractatum pro mediatione ablegatus, eiusdemque consiliariusDogiel: ad mediationem horum Tractatuum ablegatus.
Ottho Liber Baro a SchwerinDogiel: Suerin. , plenipotentiarius electoralis
Laurentius Christophorus Somnitz, Plenipotentiarius electoralis
5 LS
[Vertrag von Bromberg 1657 XI 6]
Der Bromberger Vertrag ist zugleich Ratifikation von Wehlau und Vertragsergänzung.Am 6. November 1657 wurden in Bromberg die Ratifikationsurkunden unterzeichnet. Sie stellen zudem eine Vertragserweiterung dar, da Brandenburg nun Lauenburg und Bütow als erbliche Lehen erhielt und vollen Anspruch auf das noch schwedisch besetzte Elbing geltend machen konnte. Die Ratifikationen werden durch eine Reihe von Zusatzverträgen ergänztFür diese sechs Zusatzvereinbarungen liegen keine Archivnachweise vor. Es handelt sich um: 1. Bromberg 1657 XI 6: Revers des polnischen Königs. Er beurkundet, daß die Nachfolgerechte Markgraf Christian Wilhelms von der Souveränität Preußens unberührt bleiben. Ausfertigungen: GSABerlin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Abschrift in: AGADWarschau MK KK 196, p. 171-172. Druck: Dogiel, IV (1764), S. 496. Dolezel, S. 207. 2. Bromberg 1657 XI 6: Revers Friedrich Wilhelms [=Übereinkunft zu Elbing]. Elbing soll gegen 400.000 Reichstaler an Polen zurückgegeben werden, wenn Preußen die 500 Reiter Waffenhilfe (Art. 12 Wehlau) erlassen und die Befestigungsanlagen Elbings vor der Rückgabe zerstört werden. Ausfertigungen: GSABerlin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Abschrift: AGADWarschau MK KK Bd.202, p.40. Druck: Dogiel IV, S. 497. Pufendorf, S. 389. Dumont VI/2, S. 196. Dolezel, S. 208. 3. Bromberg 1657 XI 6: Ergänzung zur Spezialkonvention 1657 IX 19: Jan Kazimierz beurkundet die Waffenhilfe. Polen zahlt 120.000 Thaler in drei Raten als Entschädigung für Kriegschäden aus dem Krieg gegen Schweden; als Sicherheit erhält Bandenburg Draheim für 3 Jahre; zudem garantiert es religiöse Freiheit für Katholiken. GSABerlin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Abschrift: AGADWarschau MK KK Bd.196, p.170-171. Druck: Dogiel IV, S. 495. Dumont VI/2, S.196. Pufendorf, S. 389, Lünig p.sp. III (1713), S.171-172). Dolezel, S. 209-210. 4. Bromberg 1657 XI 6: Jan Kazimierz. Entbindung der Untertanen des Herzogtums Preußen vom Eid (von 1525 und 1611). Ausfertigungen: GSABelin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Abschrift: AGADWarschau MK KK Bd.196, p.169-170. Durck: Dogiel IV, S. 497. Dolezel, S. 211. 5. Warschau 1658 VIII 30: Souveränitätsmanifest des polnischen Königs. Jan Kazimierz informiert die Stände des Herzogtums Preußen über die Lösung aus der polnischen Lehnsabhängigkeit. Ausfertigungen: GSABerlin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Druck: Dolezel, S. 212-215. Duchhardt/Wachowiak, S. 58-61. 6. Cölln a.d.Spree 1658 IX 4/14: Manifest des Kurfürsten. Friedrich Wilhelm verkündet den Ständen die Souveränität. GSABerlin, AGADWarschau: [kein Nachweis]. Druck: Dolezel, S. 216-217. .
[ Bytow et Lawenburg Duci Prussiae in Feudum conferuntur, atque Elbinga cum territerio in possessionem ceditur.">Text der Ratifikation PolensDie Ratifikation des polnischen Königs (GSABerlin VI HA Nr. 615) stellt zugleich eine Vertragserweiterung dar (Abtretung Lauenburgs, Bütow und Elbings). Titel bei Dogiel: Confirmation Pactorum Velaviensium; ubi quoque ]
Ioannes Casimirus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, PrussiaeDumont; CTS: [Auslassung:] Prussiae. , Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae Czernichoviaeque nec non Suecorum, GottorumDumont; CTS: Gothorum (auch im Folgenden). Vandalorumque haereditarius REX. Significamus omnibus et singulis, praesentibus et futuris, praesertim iis, quorum interest, quod ad tractandum cum seren[issi]mo principe d[omi]no FridericoDumont; CTS: Frederico Wilhelmo (auch im Folgenden). Vilhelmo, marchione Brandenburgensi, sacri Romani imperii archicamerario et principe electore, Magdeburgi, PrussiaeCTS: , Juliae, Cliviae, Montium, Stetini, Pomeraniae, Cassubiorum Vandalorumque nec non in Silesia, Crosnae et Carnoviae duce, burgrabioDumont; CTS: Burggravio. Norinbergense, principe Halberstadii et Mindae, comite Marcae et Ravensbergi, domino in RavensteinDumont; CTS: Ravensteyn. , certosDumont: certus. constituerimus plenipotentiarios, illique cum suae seren[ita]tis electoralis plenipotentiariis congressi, in articulos qui sequuntur convenerintAbsatz fehlt in: Duchhardt/Wachowiak; Dolezel. .
[...In der Ratifikation GSABerlin VI HA Nr.615 steht vor dieser Textpassage der Vertrag von Wehlau (wie oben kollationiert). ]
Nos itaqueDogiel: [Auslassung:] itaque. Ioannes Casimirus rex Poloniae, magnus dux LithuaniaeCTS: [Auslassung der Titulatur bis:] testamur. , Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae, Czernichoviaeque, nec non Suecorum, Gottorum, Vandalorumque, haereditatius rexDogiel: Rex haereditarius. , testamur praesentibus, pro nobis, successoribusque n[ost]ris regibus et regno Poloniae, ac magno ducatu Lithuaniae, nos universa et singula capita pactis supra scriptis comprehensa bona fide ex senatus consulto approbasse, confirmasse et ratihabuisse, pro ut ea hisce nunc ex senatus consulto approbamus, confirmamus, et ratihabemus, promittentes verbo regio, et sub fide praestiti, tam a nobis, quam consiliariis n[ost]ris, officialibusque lateri n[ost]ro assidentibus iuramenti, nos praedictis pactis post hac constanter inhaesuros, curaturosque, ut omnia et singula pactorum capita, quae a nostra parte, et reipublicae Poloniae nomine promissa sunt, sancte et religiose observentur, imo impedituros ne a quopiam violentur.
Et quoniam non nulla, ad nos in negotio coniunctionis armorum, et aliis remissa sunt, atque super iis sequenti ratione inter nos et serenissimum principem electorem supra nominatum conventum est, modo infrascripto ea secundum conventionem initam addimus, illaque eandem vim atque vigorem cum superioribus articulis ex senatus consulto habere volumus, atque hisce tribuimus, pollicemurque eadem fide iurata, in proximis comitiis omnia, quae superioribus articulis continentur, et quae hic sequuntur, omnium ordinum consensu confirmatum et ratihabitum iriDolezel; Duchhardt/Wachowiak führen eine Numerierung 1- 11 ein. .
Igitur probe perpendentes, tum pericula, quae suae serenitati electorali, terris[que] ipsius, per ipsam separationem a partibus SueticisDogiel ; Dumont ; CTS: Suecicis. imminent, tum quanti intersit n[ost]ra atque reipublicae vicinum nobis principem iustis devincire modis, tum imprimisGSABerlin VI HA Nr. 615; Dogiel: inprimis. , quanta quamque utilia nobis regnoque Poloniae per effectivam et actualem armorum nobiscum coniunctionem praestare sua serenitasDumont: Serenissima. eletoralis deinceps possit officia, tam belli, quam pacis tempore. Ad demonstrandam praeterea singularem propensionem n[ost]ram, regnique n[ost]ri erga suam serenitatem electoralem, eiusque domum inclytam suae serenitati electorali eiusdemque posteris masculis ex legitimo thoroDumont: toro. eiusdem descendentibus pariter ex senatus consulto et consensuDogiel: consilio. dominorum consiliariorum tam spiritualium quam saecularium regni n[ost]ri duas praefecturas LeoburgensemDogiel: Luneburgensem. et BytoviensemDogiel: Bitoviensem. / Lauenburg (Lebork) und Bütow (Bytów)/Hinterpommern, seit 1637, nach dem Tod Bogusław IV. von Pommern, polnisch, ins „Königliche Preußen“ inkorporiert. Siehe Kamińska-Linderska, Między Polską, a Brandenburgią: Sprawa lenna lęborsko-bytowskiego w drugiej połowie XVII wieku. cum omnibus et singulis eorum subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, eminentiis, censibus, proventibus, juribus et pertinentiis universis, tenendas, habendas, fruendas, utendas et possidendas in perpetuum iure feudi pro nobis et successoribus n[ost]ris regibus Poloniae dedimus, concessimus, ac illum de eis ipsis arcibus et oppidis Bytow et LauenburgDogiel: Bytau et Lunenburg (auch im Folgenden). Dumont; CTS: Bytow et Lawenbourg (auch im Folgenden). investivimus, et tenore praesentium damus concedimus et investimus. Officiarios n[ost]ros et incolas q[uo]scunque ibidem iuramentis et subiectionibus, quibus hactenus nobis et reipublicae obstricti fuerant, hoc ipso exolventes. Praeterea de ampliori gratia ac benevolentia n[ost]ra serenit[a]tem eius, ac illius haeredes ab omni iuramento, nec non tributis, et exactionibus quibuscunque nobis et posteris n[ost]ris ratione dictarumDogiel: praedictarum. arcium et oppidorum praestandis, dimittimus, et liberos facimus, pro ut olim a ducibus Pomeraniae eadem praefecturae Bytow et Lauenburg tenebantur. Pollicemur praeterea pro nobis et successoribus n[ost]ris dictum seren[issi]mum principem ac eius haeredes in praedictis arcibus, et earum pertinentiis, quantum in nobis est, defendere ac tueri. Tenebitur autem et obligatus esse debebit praefatus seren[issi]mus elector, eiusque successores, ad singulas successorum n[ostro]rum regum Poloniae coronationes, consiliarios aut officiales suos mittere, qui hoc ipsum ius feudale de praefatis arcibus et oppidis ad regnum n[ost]rum pertinens recognoscent, et literas eius recognitionis et renovationis feudi, quae gratis illis debent dari, a novis regibus accipient. Quod si aliqua legitima causa impeditiDogiel: impediet. Dogiel: [Einschub] ut. , hoc officium et debitum in coronationibus successorum n[ostro]rum non fecerint, nihilDogiel: nil. ea negligentia illis detrimenti afferre debebit, dum modo alio brevi tempore post coronationem id praesatare curaverint. Ubi vero ipse seren[issi]mus princeps, dominus Fridericus VilhelmusDogiel; CTS: Fredericus Wilhelmus (auch im Folgenden). , marchio et elector Brandenburgicus etc. in Prussia dux, sine legitimis masculis feudi haeredibus, vel eorum legitimi masculi feudi haeredes non relicta prole virili decederent, stirpsque et progenies eorum mascula et legitima deficeret ex tunc praedictae arces et oppida Bytow et LauenburgCTS: Bytouw et Lawenburg (auch unten). cum omnibus suis bonis, subditis, vasallis fructibus, libertatibus, iuribus, eminentiis et pertinentiis universis, ac cum pleno iure et possessione, citra omnem difficultatem ad nos et posteros n[ost]ros reges Poloniae redibunt. Et si quidem ad praesens praefecturae istae a donatariis n[ost]ris possidentur, ideo usum fructum ante hanc cessionem ipsis debitum, atque quidquid iuris in illas habuerunt, unquam alia ratione, dignisque modis compensabimus, ita ut vacua omnino possessio, et plena fructuum perceptio suam sern[ita]tem electoralem ex hoc ipso tempore manere, neque quisquam ipsi ratione satisfactionis suae negotium facessere debeat. Religionis catholicae exercitium in praefatis praefecturis Leoburgensi et BytoviensiDogiel: Lunenburg et Bytau. , pro ut ad hanc usque diem fuit, liberum erit, iurisdictio episcopi VladislaviensisWłowcławek (Leslau), Bistum an der Weichsel (Kujawien). in templa catholica, sacerdotesque integra maneat; proventus, videlicet decimae census, et si qui sunt alii, parochis et ecclesiis suis extradentur, et renuentes ad extradendum a praefectis eiusdem serenitatis cogentur. Causae tam nobilium, quam plebeiorum matrimoniales ad forum ecclesiasticum pertinebunt. nobilitas, iuribus, privilegiis, bonisque suis eodem modo, ac sub immediato dominio nostro utebatur, utetur frueturque sub sua seren[ita]te electorali. Decreta rerum iudicatarum, pro ut sub immediato dominio nostro lata sunt, inviolata maneant. Gubernationis et appellationum ratio eadem erit, quae fuit sub ducibus Pomeraniae salvis privilegiis. Iura patronatus regia, reservantur eius seren[ita]ti electorali, et nobilibus, si quae habent, iuxta privilegia, et usum eorundem, ita tamen, quod iuxta declarationem, circa hanc conventionem ab eius serenitate factam, ad ecclesias catholicas parochiales praesentabit eius serenitas electoralis sacerdotes catholicos ad commendationem episcoporum Vladislaviensium ab iisdem episcopis Vladislaviensibus instituendos, ita ne ecclesia ultra duorum mensium spatium vacare possit. Propter eandem armorum coniunctionem, et supra memoratas alias rationes, suae seren[ita]ti electorali civitatem Elbingensem, cum toto eius districu et territorio, pleno dominii iure sibi habendam, possidendamque una cum reditibus, qui inde ad reges regnumque Poloniae olim deferebantur, concedimus, promittimusque quod quam primum ex potestate Suecorum erepta aut recuperata fuerit, nemini, quam suae seren[ita]ti electorali, vacua illius possessio tradi debeat, citra ullas praetensiones vel dilationes, praesidio suae sereni[tat]is munienda, sine ullo sumptu regis et regni. Quam quidem civitatem Elbingensem eodem modo possidebit tenebitque, et ea fruetur sua seren[i]tas eiusque posteri, atque a nobis et regno Poloniae ad hoc ultimum bellum Sueticum millesimo sexcentesimo quinquagesimo quinto tenebatur, et possidebatur, etiam quo ad commercia, et iura aliarum civitatum n[ostra]rum Pruthenicarum, nulla praeterea telonea nova instituendo. Commissio quoties opus eritDogiel; Dumont; CTS: fuerit. instituetur, ab utraque parte, pari numero commissariorum, utDogiel; Dumont; CTS: [Auslassung:] ut. omnium interesse habentium ac imprimis civitatum n[ost]rarum Pruthenicarum habeatur ratio, ne illosDogiel; Dumont, CTS: illae. in suis commerciis, omnibusque inde dependentibus praeiudicium patiantur, utque gravamina ac praetensiones, quas inter se habere praetendunt per Ccmmissionem aboleanturDogiel: aboliantur. , vocatis ad diem commissionis civitatum earundem Pruthenicarum deputatis. Religionis catholicae et augustanae exercitium ElbingaeElbing (Elbląg), Stadt und Bistum östlich von Danzig, seit 1466 (bis 1772) polnisch. Strategisch wichtiger, an der Weichselmündung gelegener Ort, auch genannt „Schlüssel“ zu Polen (Neuber, Der schwedisch-polnische Krieg und die österreichische Politik; 1655-1657, Prag 1915, besonders S. 129). liberum sit, statusque eiusdem religionis catholicae idem erit, pro ut ante hoc bellum fuit. Iurisdictio episcopi in sacerdotes catholicos, pro ut ante, integra maneat. Ius patronatus eiusdem ecclesiae Elbingensis catholicae ad nos spectabit. Templum catholicis ademptum restituetur, proventusque et fundi omnes ecclesiae catholicae, quibus ante hoc bellum ultimumDogiel: ultimum bellum. Sueticum utebatur fruebaturque, reddentur. Catholicis praeterea ad magistratum accessus patebit. De summa iuxta articulum otavum foederis perpetui exsolvenda, conventum est, quod haeredibus in dicto articulo designatis et descriptis, in casu ibidem expresso, summa centum quinquaginta millium talerorum imperialium solvi debeat. Quae omnia, cum bene expensa, et ex senatus consulto peracta atque conclusa sint, in eorum fidem et maius robur hoc instrumentum manu nostra subscriptum, sigillo insuper Regni n[ost]ri muniri iussimus. Actum Bydgostiae die VI mensis Novembris anno Domini MDCLVII regnorum nostrorum Poloniae IX Sueciae vero X annoDogiel; Dumont; CTS; Duchhardt/Wachowiak: [den folgenden Text ausgelassen]. . Ioannes Casimirus Rex Praesentibus Rev[erend]is in Christo patribus, magnificis venerabilibus ac generosis Floriano Casimiro, duce in Clevan, Czartoryski Vladislavien[si]. et PomeraniaeFlorian Kazimierz Czartoryski (gestorben 1674; siehe Polski Słownik Biograficzny 4, S. 281-282). Andrea TrzebickiAndrzej Trzebicki (1607-1679), Bischof von Krakau, Statthalter von Posen. , Premislien[si]. episcopis, nominato Cracovien[si]., vicecancellario regni Ioanne Comite de LesznoJan Leszczyński (1603-1678), Wojewode von Krakau, Kronkanzler. Siehe Polski Słownik Biograficzny 17, S. 115-119. Posnaniensi , capitaneo Mariaeburgen[si]. et Ioanne Casimiro KrasinskiJan Kazimierz Krasiński (geboren 1607). Siehe Polski Słownik Biograficzny 15, S. 179-180. , Plocensi palatinis StanislaoDoelzel: Stanislao. LaskowskiStanisław Laskowski (gestorben 1661/62), Wojewode von Płock. Siehe Polski Słownik Biograficzny 16, S. 533. , Podlachiae referendario regni Constantino LubstowskiKonstanty Lubstowski [nicht ermittelt]. , Bydgostien[si]. castellanis Nicolao PrazmowskiMikołaj Prazmowski (1617-1673), Kronkanzler und polnischer Primas. Siehe Polski Słownik Biograficzny 28, S. 382-389. , secretario maiori regni Gotthardo ButlerGotthard Wilhelm Butler (1600-1661), Sekretär des Kronkanzlers, Diplomat am königlichen Hofe. Siehe Polski Słownik Biograficzny 3, S. 150-151. , succamerario regni, Bolselsvien[si]., Noven[si]. capitaneo, aeconomiae Groden[si]. administratore Bogulsao RadziwilBogusław Radziwiłł (1620-1669), Generalgouverneur im Herzogtum Preußen. Polski Słownik Biograficzny 30, S. 161-173. , duce Bierzarum, Dubinkorum, Slucko et Kopil, stabuli, m[agni]. d[ucatus]. Lit[huaniae]. supremo praefecto, Branscen[si]. Baren[si]. capitaneo Michaele RadziwilMichał Kazimierz Radziwiłł (1635-1680), litauischer Hetman, Vizekanzler. Polski Słownik Biograficzny 28, S. 292-299. , duce in Olyka et Nieswiesz pocillatore Theodoro DenhoffTheodor Döhnhoff (auch: Dehnhoff), Graf [nicht ermittelt]. , incisore, capitaneo Urzedovien[si]. Christophoro PacKrzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), litauischer Großkanzler. Siehe Polski Słownik Biograficzny 24, S. 710-717. , vexilfero, Wilkiscen[si]. Ostrinen[si]. Duden[si]. Capitaneo Alexandro NaruszowiczAleksander Naruszewicz (gestorben 1668), litauischer Vizekanzler. Siehe Polski Słownik Biograficzny 20, S. 561-563. , notario, m[agni]. d[ucatus]. Lithuaniae, Liden[si]. Luboszanen[si]. Miedzialen[si]. capitaneo Martiano WituskiMartiano Wituski [nicht ermittelt]. , Gnesnen[si]. Glogovien[si]. Lovicien[si]. praeposito, Matt PoniatowskiMatt Poniatowski [nicht ermittelt]. , decano Cracoviensi Andrea MiaskowkiAndrzej Miaskowki (1620-1668), Kronsekretär, Diplomat.Siehe Polski Słownik Biograficzny 20, S. 534-535. , scholastico Gnesnen[si]., secretariis n[ost]ris, Ioanne ZaleiskiJan Zaleiski [nicht ermittelt]. , praefecto Culinae Regni, Svarsien[si]. capitaneo Andrea MorstinAndrzej Morzstyn [nicht ermittelt]. dapifero Sendomirien[si]., Zawichosten[si]. capitaneo Ioanne TanskiJan Tanski [nicht ermittelt]. , instigatore regni Ioanne SzumowskiJan Szumowski [nicht ermittelt]. , pocillatore Premislien[si]. et aliis complurimis. Dat[um]. per manus supradicti r[ever]endi in Christo Patris, d[omi]ni Andreae TrzebickiAndrzej Trzebicki (1697-1679), Bischof von Krakau. episcopi Premisliens[is]. nominati Cracovien[si]., vicecancellarii regni sincere nobis dilecti. US Joannes Caimirus Rex US Matthias Poniatowsky de[canus]. Crac[oviensi]. Abb[as]. Regens Cancellarius [Text der Ratifikation PreußensAGADWarschau Perg. 1439. ] Fridericus Wilhelmus, Dei gratia marchio Brandenburgensis, sacri Romani imperii archi camerarius et princeps elector, Magdeburgi, Prussiae, Juliae, Cliviae, Montium, Stetini Pomeraniae, Cassubiorum Vandalorumque nec non in Silesia Crosnae et Carnoviae dux, burggravius Norinbergensis, princeps Halberstadii et Mindae, comes Marcae et Ravensbergi, dominus in Ravenstein. Significamus omnibus et singluis praesentibus et futuris, praesertim iis, quorum interest. Quod ad tractandum cum serenissimo et potentissimo principe domino Ioanne Casimiro, rege Poloniae, magno duce Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae, Czernichoviaeque nec non Svecorum, Gothorum, Vandalorumque haereditario rege, domino cognato et affine uti fratre nostro colendissimo, certos constituerimus plenipotentiarios, illique cum suae regiae majestatis plenipotentiariis congressi, in articulos qui sequuntur convenerint. […][Im Folgenden:] Texte des Friedensvertrags von Wehlau inseriert. Nos itaque Fridericus Wilhelmus Dei gratia marchio Brandenburgensis, sacri Romani imperii archicamerarius et princeps elector Magdeburgi, Prussiae, Juliae, Cliviae, Montium, Stetini, Pomeraniae, Cassubiorum, Vandalorumque, nec non in Silesia Crosnae et Carnoviae dux, burggravius Norinbergensis, princeps Halberstadii et Mindae, comes Marcae et Ravensbergi dominus in Ravenstein, Testamur praesentibus, pro nobis, successoribus que nostris electoris Brandenburgicis, in Prussia ducibus, nos universa et singula capita pactis supra scriptis comprehensa, bona fide approbasse, confirmasse et ratihabuisse: Prout ea hisce nunc approbamus, confirmamus et ratihabemus, promittenttes verbo electorali, et sub fide praestiti a nobis juramenti, nos praedictis pactis posthac constanter inhaesuros curaturosque, ut omnia et singula pactorum capita, quae a nostra parte promissa sunt, sancte et religiose observentur, imo impedituros, ne a quoquam violentur. Et quoniam non nulla in negotio coniunctionis armorum, et aliis ad conventionem circa ratificationem faciendam, remissa sunt, atque super iis inter supra nominatam regiam majestatem, remque publicam, et nos, conventum est, modo infrascripto, ea secundum conventionem initam addimus, illaque eandem vim atque vigorem cum superioribus articulis habere volumus atque hisce iis tribuimusDoelzel führt ab hier Numerierung 1- 10 ein. . Ac primo quidem, cum supradicta regia majestas, perpendens tum periculam quae nobis, terrisque nostris, per ipsam separationem à partibus Sveticis, imminent, tam quae eidem regiae majestati, regnoque Poloniae per effectivam et actualem armorum cum eadem coniunctionem, a nobis deinceps praestari possent officia tam belli quam pacis tempore, ut et alias in instrumento ratificationis uberius expressas rationes, ex senatus consulto et consensu dominorum consiliariorum tam spiritualium quam secularium, nobis, nostrisque haeredibus masculis ex legitimo thoro descendentibus, duas praefecturas Lawenburgensem et Bütoviensem, cum omnibus et singulis earum subdictis, vasallis, fructibus, libertatibus, eminentiis, proventibus, juribus et pertinentiis universis tenendas, habendas, fruendas, utendas et possidendas, in perpetuum iure feudi, pro se et successoribus suis, regibus Poloniae, dederit et concesserit, ac nos de eis ipsis arcibus et oppidis Bütaw et Lawenburg, investiverit, officiariosque suos et incolas quoscunque ibidem juramentis ac subjectionibus, quibus hactenus regiae suae majestati et reipublicae obstricti fuerint, diplomate ratificationis absolverit. Praetereaque nos et haeredes nostros, ab omni juramento, nec non tributis et exactionibus quibuscunque, sibi et posteris suis regibus Poloniae, ratione dictarum arcium et oppidorum, praestandis, dimiserit et liberos fecerit, prout olim a ducibus Pomeraniae, eaedem praefecturae Bütoviensis et Lawenburgensis, tenebantur. Pollicitaque sit pro se et successoribus suis, nos et haeredes nostros in praedictis arcibus et earum pertinentiis, quantum in se, iisdemque fuerit, defensuram et tuituram. Donatariis autem, a quibus praefecturae istae ad praesens possidentur, usum fructum, ante hanc cessionem ipsis debitum, atque quicquid juris in illasDoelzel: in illis. habuerunt unquam, alia ratione dignisque modis compensaturam. Ita ut vacua omnio possessio et plena fructuum perceptio, nos ex hoc ipso tempore manere. Neque quisquam nobis, ratione satisfationis suae negotium facessere debeat; Tenebimur et obligati erimus nos et successores nostri, ad singulas regum Poloniae coronationes, consiliarios aut officiales nostros mittere, qui hoc ipsum jus feudale inDoelzel: pro. praefatis arcibus et oppidis, ad regnum Poloniae pertinens recognoscant, et literas eius recognitionis et renovationis feudi, quae gratis illis dabuntur, a novis regibus accipiant. Quod si aliqua legitima causa impediti hoc officium et debitum in coronationibus regum Poloniae non feceriums, aut successores Nostri non fecerint, alio brevi tempore, post coronationem id praestare curabimus, aut successores nostri curabunt. Religionis catholicae execitium in praefatis praefecturis Leoburgensi et Bütoviensi, prout ad hunc usque diem fuit, liberum erit. Iurisdictio episcopi Vladislaviensis in templa catholica, sacerdotesque integra maneat. Proventus, videlicet decimae, census, et si qui sunt alii, parochis et ecclesiis suis extradentur et renuentes ad extradendum a praefectis nostris cogentur. Causae tam nobilium quam plebeiorum matrimoniales, ad forum eccesiasticum pertinebunt. nobilitas juribus, privilegiis, bonisque suis, eodem modo, ac sub immediato dominio regum Poloniae utebatur, sub nobis utetur, fruetur. Decreta rerum judiacturum, prout sub immediato dominio regum Poloniae, post decessum ducum Pomeraniae, lata sunt, inviolata maneant. Gubernationis et appellationum ratio eadem erit, quae fuit sub ducibus Pomeraniae, salvis cuisque privilegiis. Cumque iura patronatus regia, in iisdem praefecturis, nobis reservata sint, ut et nobilibus, si quae habent iuxta privilegia et usum eorundem. Declaramus, quod ad ecclesias catholico-romanos parochiales, praesentaturi simus, sacerdotes romano catholicos ad commendationem episcoporum Vladislaviensium, ab iisdem episcopis Vladislaviensibus instituendos, ita ne ecclesia ultra duorum mensium spatium vacare possit. Ubi vero ipsi nos, Deo sic disponente, sine legitimis masculis feudi haeredibus, vel eorum legitimi masculi feudi haeredes, non relicta prole virili, decederent, stirpsque et progenies nostra mascula et legitima deficeret, ex tunc praedictae arces et oppida Bütaw et Lawenburgum, cum omnibus suis bonis, subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, juribus, eminentiis et pertinentiis universis, ac cum pleno jure et possessione, citra omnem difficultatem, ad regem, regesque posteros Poloniae, reibunt. Cum itidem regia majeatas, pro se et successoribus suis, regibus Poloniae, manisque ducibus Lithuaniae et regno, nobis, posterisque nostris, pariter ex senatus consulto et consensu dominorum consiliariorum tam spiritualium quam secularium, propter supra memoratas rationes, civitatem Elbingensem, cum toto eiusdem districtu et territorio, una cum reditibus, qui inde ad reges, regnumque Poloniae olim deferebantur, concesserit, pleno dominii jure a nobis, posterisque nostris habendam, possidendam, usu fructuque tenendam, atque a regibus et regno Poloniae, ad hoc ultimum bellum Sveticum, millesimo sexcentesimo quinquagesimo quinto, tenebatur et possidebatur. Etiam quoad commercia et jura aliarum civitatum regiarum Pruthenicarum, nulla thelonea nova instituendo, promiseritque quod quam primum ex potestate Svecorum erepta aut recuperata fuerit, nemini quam nobis vacua ipsius possessio, citra ullas praetensiones vel dilationes tradi debeat, praesidio nostro munienda, sine ullo sumptu regis et regni. Pollicemur, quod commissio, quoties opus erit, instituetur à regia majestate, ac nobis, posterisque nostris, pari numero commissariorum, ut omnium interesse habentium, cum primis civitatum Pruthenicarum, habeatur ratio, ne illae in suis commerciis, omnibusque inde dependentibus, praeiudicium patiantur, utque gravamina atque praetensiones, quas inter se habere praetendunt, per commissionem aboleantur, vocatis ad diem commissionis civitatum earundem Pruthenicarum deputatis. Religionis catholicae et augustanae exercitium, Elbingae liberum sit, statusque eiusdem religionis catholicae idem erit, prout ante hoc bellum fuit. Iurisdictio episcopi in sacerdotes romano-catholicos, prout ante, integra maneat. Ius patronatus eiusdem ecclesiae Elbingensis catholicae, ad serenissimum regem Poloniae, spectabit. Templum catholicis ademptum restituetur. Proventusque et fundi omnes, eclesiae atholicae quibus ante hoc bellum ultimum Sveticum utebatur, fruebaturque reddentur. Catholicis praeterea ad magistratum accessus patebit. De summa iuxta articulum octavum foederis perpetui exsolvenda conventum est, quod haeredibus in dicto articulo designatis et descriptis, in casu ibidem expresso, summa centum quinquaginta millium thalerorum imperialium solvi debeat. Quae omnia, cum bene expensa et communi consensu conclusa sint, in eorum fidem et maius robur hoc instrumentum manu nostra subscriptum, sigillo nostro electorali muniri iussimus. Actum Bydgostiae, die sexta mensis Novembris anno Domini millesimo sexcentesimo quinquagesimo septimo. US Fridericus Wilhelmus Elector CancellariusDoelzel: [Auslassung ab hier]. ill[ustrissi]mi et r[everendissi]mi excellent[issi]mi d[omi]ni, d[omi]ni Nicolai in Prazmow PrazmowskiMikołaj Prazmowski (1617-1673), Kronkanzler und polnischer Primas. Siehe Polski Słownik Biograficzny 28, S. 382-389. , episcopi Luceoriensis et Brescensis, supremi regni cancelarii abbatia Sieciechoviensis, perpetui adminisoris, ad Sanctum Michaelem in arce Cracoviensi praecepti Inductae o suscept ad acta metricae cancellariae maioris regni Poloniae US Samuel Casimirus KuszewiczKazimierz Samuel Kuszewicz (1607-1666), Historiker, Jurist und Hofschreiber. Siehe Polski Słownik Historyczny 14, S. 308-309. , servus regis m[ajes[t[a]tis. et hotarius metricae maioris regni
|