1660 IV 23_V 3 Friedensvertrag von Oliva (Berlin) - IEG - Institut für Europäische Geschichte Mainz

Unklare Lesart: en , Löos , et la Cloye, comitem consistorianum, regiique ordinis equitem, legatum suum, eandem mediationem serenissimis regibus Poloniae et Sueciae, nec non serenissimo electore Brandeburgico acceptantibus praestitit. In eum ergo finem, ex mutua partium conventione, constitutus est dies quintus januarii anno 1660 congressui plenipotentiariorum Olivae instituendo.
Comparentes igitur statuto tempore, ac loco omnium paciscentium legitime constituti legati plenipotentiarii, a parte quidem serenissimi regis, reique publicae Poloniae, illustrissimi et excellentissimi domini, ex ordine senatorio quidem, dominus Joannes comes a Leszno, palatinus Posnaniensis, reginalis majestatis supremus aulae praefectus ac marschallus, generalis Maioris Poloniae, Mariaeburgensis, Corsunensis gubernator, dominus Georgius Lubomierski, comes in Wisnicz et Jaroslaw, supremus regni et campi marschallus, generalis Cracoviensis, Scepusiensis, Chmielnicensis, Pereaslaviensis, Casimiriensis, Olstinensis gubernator; dominus Nicolaus in Prazmow Prazmowski, supremus regni cancellarius, nominatus episcopus Luceoriensis et Brestensis, abbatiae Sieciechoviensis administrator perpetuus. Praepositus sancti Michaelis ecclesiae collegiatae in arce Cracoviensi, dominus Christophorus Pac, supremus magni ducatus Lithuaniae cancellarius, Wilkowiscensis, Ostrinensis, Kozienicensis, Klesczelensis et Nemonocensis gubernator. Ex ordine vero equestri, dominus Joannes Andreas de Raciborsko Morstin, referendarius regni, Kowalensis et Zavichostensis---- gubernator, dominus Vladislaus de Naglowice Rey, thesaurarius curiae regni, reginalis maiestatis cancellarius, Neokorcinensis, Libussiensis, Kamionacensis gubernator. Dominus Ioannes in Gnin Gninski, Pomeraniae succamerarius, Gnesnensis gubernator. Et a parte foederatorum Poloniae, videlicet serenissimi Imperatoris Romanorum, illustrissimi et excellentissimi domini, dominus Franciscus Carolus Libsteinski, sacri Romani Imperii comes a Kolowrat, dominus in Reichenaw, sacrae Caesareae regiaeque Hungariae et Bohemiae majestatis consiliarius camerarius, iudicii maioris provincialis assessor, regius locumtenens et appellationum in arce Pragensi praeses. Dominus Franciscus, liber baro de Lisola, a Thise et Marienfeldt, consiliarius cameralis aulicus. Et serenissimi electoris Brandeburgici, illustrissimi et excellentissimi domini, dominus Joannes ab Hoverbecke in Eickmedien, Baronowen, Geyerswalde et Domk<o>w dominus et haeres, suae serenitatis consiliarius status intimus, electoratusque dapifer haereditarius, Hohenstinensis praefectus, dominus Laurentius Christophorus à Somnitz in Grumsdorff, Dren<o>w et Gerbero, dominus et haeres, suae serenitatis consiliarius status intimus, et orientalis Pomeraniae cancellarius, eiusdemque ducatus camerarius haereditarius, Lawenburgensis et Butoviensis praefectus; Dominus Albertus ab Ostau, in Nerwiken et [möglich: et]. Theatrum Pacis, Böhme: Nervviken et Kegelset. Lünig: Nervvicken et Kegelset. 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003: Nervi<.>ken et Kegelset.">Kegels, dominus et haeres, suae serenitatis in supremo ducalis Prussiae appellationum judicio consiliarius. A parte vero serenissimi regis regnique Sueciae, illustrissimi et excellentissimi domini, dominus Magnus Gabriel de la Gardie, comes in Leckoö et Arensburg, liber baro in Eckholmen, d[omi]nus in Habsal, Magnushoff et Hoyendo<r>p, regiae suae majestatis, regnique Sueciae senator et thesaurarius, generalis gubernator Livoniae et locumtenens per Esthoniam, Livoniam et Ingriam, militae generalis, judex provincialis Vestrogothiae et Daliae, nec non academiae Upsaliensis cancellarius, d[omi]nus Benedictus Oxenstierna, comes in Korsholm et Wasa, liber baro in Möreby et Lindholmen, dominus in Coporium et Rosersberg, suae regiae majestatis regnique Sueciae senator et cancellariae consiliarius. Dominus Christophorus Carolus Schlippenbach, comes in Schöuede, liber baro in Liusala, dominus in Salinge, suae regiae majestatis, regnique Sueciae senator et consilii bellici praeses. Et dominus Andreas Gyldenclau, dominus et haeres in Schonela, Ekeby, Hylinge et Hulterstadt, regiae suae majestatis consiliarius status, et per Pomeraniam regiam regiminis ac consilii status, ut et supremae curiae justitiae praeses. Post invocatum Divini numinis auxilium, mutuasque plenipotentiarium tabulas (quarum apographa sub finem huius instrumenti de verbo ad verbum inserta sunt) rite commutatas, tractatus pacis auspicato inchoatus est. Et licet in eius fere decursu, praememoratus serenissimus rex Sueciae, disponente ita divina providentia, mortali hac vita decesserit, tractatus tamen hic renovatis a serenissimo et potentissimo principe ac domino, domino Carolo, Suecorum, Gottorum, Vandalorumque rege, et principe haereditario, magno principe Finlandiae, etc. etc. etc. plenipotentiarium tabulis (quae ad calcem huius tractatus quoque inseruntur) feliciter continuatus est, ac tandem ad Divini numinis gloriam, et christianae rei publicae salutem, partes omnes in mutuas pacis et amicitiae leges consenserunt et convenerunt, tenore sequenti.

I.
Sit pax universalis ac perpetua, et vera sinceraque amicitia inter serenissimum et potentissimum principem ac dominum

AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig: [Umkehrung der Reihenfolge: Schweden-Polen-Kaiser-Brandenburg].

, dominum Joannem Casimirum, regem Poloniae, magnum ducem Lithuaniae, etc etc. etc. eiusque regiae majestatis successores ac posteros, reges Poloniae, magnos duces Lithuaniae, regnumque Poloniae et magnum ducatum Lithuaniae, atque subiectas illis ditiones ac provincias, atque eiusdem majestatis et regni Poloniae confoederatos, inprimis serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Leopoldum, electum Romanorum Imperatorem, semper Augustum, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae regem, archiducem Austriae etc. etc. etc. eiusque majestatis haeredes ac successores, provincias ac ditiones, intra vel extra Imperium Romanum sitas. Et serenissimum principem ac dominum, dominum Fridericum Vilhelmum, marchionem Brandeburgicum, sacri Romani Imperii principem electorem et archi-camerarium, Magdeburgi, Prussiae etc etc. etc. ducem, eiusque serenitatis haeredes ac successores, provincias ac ditiones, in vel extra Imperium Romanum sitas, ab una. Atque serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Carolum, Suecorum, Gottorum et Vandalorum regem, magnum principem Finlandiae etc. etc. etc. eiusque majestatis successores ac posteros reges Suecorum, regnumque Sueciae, atque subiectas illis in vel extra Imperium, ditiones ac provincias, ab altera parte; ita, ut altera pars alteri posthac nihil hostilitatis aut inimicitiae, clam aut palam, directe vel indirecte, inferat, vel per suos aut per alios inferre faciat, nec alterius hostibus auxilia, quocunque nomine praestet, nec cum alterius hostibus foedera, huic paci contraria ineat, nec qui<d>quam in alterius status et securitatis diminutionem per se, vel per alios, moliatur aut tentet, vel tentari faciat, sed utraque pars alterius utilitatem, honorem ac commodum promoveat, et fidam invicem vincitatem, pacem et amicitiam, serio colat ac servet. Pacta vero et foedera omnia, quae partes paciscentes inter se, vel cum aliis principibus ac statibus utrinque sancita habent, quo ad omnia sua puncta, clausulas et articulos, integra et in pleno robore suo permaneant; ita tamen, ut per ea praesens transactio pacis nullum praeiuditium patiatur.

II.
§1 Sit utrinque perpetua oblivio et amnistia

AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, GSABerlin VI HA Nr.628, Theatrum Pacis, Lünig, Böhme, CTS, Dumont: amnestia (auch unten).

eorum omnium, quae quocunque loco, modoque à quacunque paciscentium parte hactenus hostiliter facta sunt, ita ut, nec eorum, nec ullius alterius rei causa, vel praetextu, ulla pars alteri, posthac quicquam hostilitatis aut inimicitiae, specie juris aut via facti inferat, aut per suos aliosve inferri faciat.
§ 2 Hac generali amnistia gaudeant omnes et singuli, cuiuscunque status, conditionis et religionis fuerint, ut et omnes communitates, quae ab utrinque partes hostiles secutae sunt, aut in hostilem possessionem devenerunt; nec ullis hoc bellum praeiudicio et noxae sit, in suis juribus, privilegiis ac consuetudinibus generalibus et specialibus, tam in ecclesiaticis, quam in civilibus profanisve, quibus ante hoc bellum gavisi sunt, sed iis in totum fruantur secundum leges regni. Nec ullis communitatibus aut privatis actio, ratione adhaesionis hosti, intentabitur, ita ut nemini liceat alcui negotium facessere, ratione illius adhaesionis hostilis, aut eam exprobare.
§ 3 Civitatibus Prussiae regalis, quae in possessione suae regiae majestatis, regnique Sueciae hoc bello fuerunt, manebunt itidem omnia jura, libertates et privilegia, quibus sive in ecclesiasticis, sive in profanis potitae sunt ante hoc bellum (salvo libero, uti ante bellum viguit, in praedictis civitatibus catholicae et evangelicae religionis exercitio) earumque territoria, magistratus, communitates, cives, incolas et subditos, sacra regia majestas Poloniae eadem, qua olim clementia et gratia regia in posterum prosequetur, fovebit et tuebitur. Dabitur iisdem quoque facultas, aedificia publica et privata, per iniuriam belli destructa, reficere et reaedificare. Pro his vero, quae necessitate defensionis destructa sunt, minime tenebuntur. Quo ad ea vero, quae militiae Sueticae tributi loco, ab utriusque insulae subditis exsolvere necesse fuit, a nemine molestia inferetur, sicut et propter decimas, aliosve census, quibus subditi insulani satisfacere tempore belli minime potuerunt, non turbabuntur.
§ 4 Cunctae actiones et inquisitiones adversus illos, qui partibus hostilibus hoc bello adhaeserunt, vel easdem secuti esse insimulantur, quibuscunque in locis Poloniae, magni ducatus Lithuaniae, Prussiae regalis, Curlandiaeque habitent, cuiuscunque status et conditionis aut religionis sint, sive privati vixerint, sive officio publico functi, aut servitiis suae majestatis Sueciae in sago, vel toga adstricti fuerint, institutae, nec dum finitae et ad executionem deductae abrogentur, omnique executione careant in perpetuum. Et in posterum contra eos, nulla unquam quaestio, vel actio ex hac causa instituetur.
§ 5 Quae durante hoc ultimo bello, iure fisci, ex occasione ac praetextu adhaesionis aut protectionis alterius partis, cuiquam, sive nobili, sive plebeio, cuiuscunque status, conditionis ac religionis adempta, vel fisco illata, vel aliis collata sunt bona, sive regia ac reipublicae, sive etiam privatorum sunt, mobilia quidem, si tradita sunt, modernis possessoribus relinquantur. Si vero eius modi jura caduca hacentus in executionem deducta non sunt, antiquis possessoribus relinquantur, neque ulla actio dehinc, adversus communitates aut privatos, ratione eiusmodi bonorum intentetur. Bona vero immobilia, haereditaria, advitalitia et jure hypothecae possessa, fiso applicata, tum quorum donationes et largitiones factae sunt, sive iam ante tradita, sive nondum tradita sunt, maneant penes antiquos dominos, cessantibus de caetero omnibus actionibus, ratione redituum, sive ex publicis, sive ex privatis bonis perceptorum.

III.
Serenissimus ac potentissimus princeps ac dominus, dominus Ioannes Casimirus, rex Poloniae, pro se ac haeredibus posterisque suis, amore pacis, vigore huius instrumenti pacis, solenniter ex nunc et in perpetuum renunciat omnibus praetensionibus in regnum Sueciae et magnum principatum Finlandiae et alias ipsis subiectas provincias, regiones, ditiones, civitates, castra et munimenta, sive haec omnia nuper, sive ab antiquo acquisita sint, nec non in bona avita in regno Sueciae, dictisque provinciis sita in regnum Sueciae, dictasque provincias et bona, praesentibus vel futuris temporibus nihil quicquam praetensurus. Quo ad titulos et insignia ita conventum est, quod serenissimus rex Poloniae, prout hacentus, ita in posterum, ad dies vitae suae, utetur integris titulis et sigillis, insignibusque regni Sueciae in Polonia et ad omnes principes, status et privatos, extra Sueciam, sine ullo tamen plenariae supradictae renunciationis praeiudicio. Dictis vero titulis et insignibus non utetur ad serenissimos reges, regnumque Sueciae in literis aliisve diplomatibus aut scriptis, sed observabitur ab utrinque receptus hactenus modus abbreviandorum titulorum cum etcaeterationibus, ita, ut post verba, magnus dux Lithuaniae, tres etcaeterationes, in titulo serenissimi moderni regis Poloniae, et vicissim post verba magnus princeps Finlandiae, tres etcaeterationes in titulo serenissimi regis Sueciae adiiciantur. Insignibus tamen regni Sueciae in sigillis regis et reipublicae Polonae, dum in Sueciam scribetur, penitus omissis. Post obitum vero moderni serenissimi regis Poloniae, successores eius et respublica Polona in titulos et insignia Sueciae nihil unquam praetendent, sed utrinque reges et regna suis quisque titulis et insignibus tantum, plenarie gaudebunt et utentur.

IV.
§ 1 Serenissimus rex et status ordinesque regni Poloniae, magnique ducatus Lithuaniae, a modo et in perpetuum cedunt vi huius pacificationis, serenissimo regi Sueciae, eiusque successoribus, regibus, regnoque Sueciae, omnem illam Livoniam trans dunanam

Düna, lett. Daugava, Fluß, mündet bei Riga in die Ostsee.

, quam Suecia hactenus, per tempus induciarum tenuit et possedit, ut et partes cis dunanas omnes et insulam Rünen in mari sitam, quas per idem tempus induciarum Suecia tenuit et possedit. Nec non quidquid juris regibus et reipublicae Polonae in Esthoniam et Osiliam hactenus ullo modo competere poterat. Atque haec quidem omnia et singula, cum omnibus suis pertinentiis, terrestribus et maritimis, urbibus, arcibus, propugnaculis, bonis et proventibus, nec non iuribus, iurisdictionibus, regalibus et superioritatibus, tam in ecclesiasticis, quam in politicis, nullis penitus exceptis, in plenum dominium et proprietatem regum, regnique Sueciae transferunt; Ordinesque et subditos in illa Livonia, eiusque recensitis partibus, omni erga regem et rempublicam Polonam, obedientiae vinculo et fidelitatis sacramento exsolvunt, nihil unquam in eos ac dictam Livoniam, eiusque pertinentias posthac praetensuri. Cis dunam autem serenissimi reges, regnumque Sueciae non ulterius, quam hacentus fines suae possessionis in Curlandia aut Semigallia promoveant, aut servitutes a subditis illustrissimi Curlandiae ducis exigant, aut ullum ius lignandi, aliudve quod vis in Curlandia aut Semigallia praetendant. Commissarii vero ad declarandos et determinandos ab utraque parte fines, ab utrinque deputabuntur, et commissio haec intra quatuor septimanas a subscripto tractatu inchoetur, et intra duas expediatur.
§ 2 Quod religionem catholicam, eiusque exercitium in Livonia Suedicae possessionis attinet, omnes incolae Livoniae, subditique illi religioni addicti, omni securitate gaudeant, ac conscientia libera religione devotioneque sua domi sine inquisitione vel animadversione privatim utantur.
§ 3 Tituli provinciales, tam spirituales, quam saeculares, senatorii et equestris ordinis in Livonia Suecica penes possessores modernos maneant, durante ipsorum vita, sine ullis proventibus aliisve praetensionibus; nec ullum exinde praeiudicium iuris sacrae regiae maiestatis regnique Sueciae in Livoniam Sueticam, neque praetensio quaepiam regno Poloniae, Magnoque Ducatui Lithuaniae interea temporis et in futurum inde enascetur.
§ 4 Iudicia omnia decretaque ad cuiusvis instantiam, modo non in invitos aut absentes lata, nec non contractus et transactiones in locis, dum illa Suecia hoc bello tenuit, institutae iudicialiter, sive extra iudicialiter, si modo statui publico, qui ante hoc bellum fuit, et pacificationi praesenti non contrariantur, firma maneant, aeque ac si nulla regiminis et magistratuum mutatio intervenisset, salvis appellationibus et revisionibus in iis, in quibus haec juris remedia hactenus haud fuerunt adhibita, et quae in rem iudicatam non transierunt. Sententiae quoque et decreta, si quae Rigae in incolas et subiectos magni ducatus Lithuaniae, tum et Curlandiae Semigalliaeque, in invitos vel in auditos; et ex adverso, si similia per magistratus magni ducatus Lithuaniae et Curlandiae in Livoniae Sueciae subditos, circa tempus belli lata fuerint, nullum valorem et robur obtinebunt in perpetuum.

V.
§ 1 Pars Livoniae australis, quae ante haec et per haec bella et temporibus induciarum, sub ditione fuit regni Poloniae, magnique ducatus Lithuaniae, nempe Duneburgum, Rositen, Lutzen, Marienhusen, itemque reliqua omnia loca, quae per commissarios ad id utrinque deputandos Polonicae possessionis per tempus induciarum fuisse invenientur, cum omnibus suis pertinentiis, territioriis, urbibus, pagis, fructibus et proventibus theloneisque iuribus, directoque et utili dominio remanent in possessione serenissimorum regum et regni Poloniae, magnique ducatus Lithuaniae, nec serenissimi reges regnumque Sueciae in istam partem Livoniae, ut ab altera diversam, neque in ducatus Curlandiae, Semigalliaeque et districtum Piltensem, vel respectu Livoniae septentrionalis, vel quovis alio praetextu nullum unquam ius praetendent aut praetendere poterunt.
§ 2 Cum vero magnus dux Moschoviae, non modo dictam Livoniam Polonicam, sed etiam partem Sueciae occupatas armis nunc teneat, ideo conventum est, ut, si respublica Polona aliquid ex Livonia Suecica, quocunque tempore a Moschis, armis, tractatibus, aut aliter receperit, teneatur totum id Sueciae, ultro et gratuito non imputatis belli expensis restituere. Eodem modo et vicissim, si regnum Sueciae aliquid ex Livonia Polonica, quocunque tempore a Moschis armis, tractatibus, aut aliter receperit, teneatur totum illud Poloniae et magno ducatui Lithuaniae, ultro et gratuito, non imputatis expensis belli, restituere. Titulis et insignibus Livoniae, tam sacra regia maiestas Poloniae, eiusque successores reges Poloniae et magni ducatus Lithuaniae ratione australis Livoniae, tum sacra regia maiestas Sueciae, ratione septentrionalis Livoniae sub titulo ducatus promiscue utentur.
§ 3 Si quas posthac controversias de limitibus aut de rebus aliis inter regnum Poloniae, magnum ducatum Lithuaniae, Livoniam Polonicam, Curlandiamque et Semigalliam ab una, et regnum Sueciae, eique subiectas provincias, inprimisque Livoniam Sueciam, ab altera parte, incidere et suboriri contigerit, eae per deputatos utrinque commissarios ad fines Livoniae amicabili ratione complanentur. Si quae vero lites minores exortae fuerint inter subditos et incolas utriusque partis, nec transigi de iis amicabiliter inter litigantes possit, quae libet pars ad suum competens forum remittatur, et iustitia indilate administretur.
§ 4 Subditi hoc ultimo bello magni ducatus Lithuaniae, Samogitiae, Curlandiae, Livoniae Polonicae, quicunque in Livonia Suecia reperti fuerint, suis dominis, sine ullo processu iuris reddentur, una cum suis mobilibus, quae inveniri poterunt, quae profugus secum tulit, nec sub novo domino acquisivit. Quod etiam vice versa observabitur, si qui subditi fugitivi Livoniae Suecicae in magno ducatu Lithuaniae, Curlandiae, Livonia Polonica reperti fuerint. Si qui etiam abducti sunt, et adhuc supersunt, reddantur et illi, sine processu iudiciario, suis quisque dominis.
§ 5 Quo favorem commerciis et navigationi sacra regia m[ajes]tas Poloniae contestetur, signa nautica in Domesnes et Luserort extructa, consistere permittit. De ratione vero conservationis et manutentionis eorundem, convenietur à Suecis cum fundi dominis, nullo inde jure aut praetensione regni Sueciae in fundos dictos aut territorium Piltense enascente aut enascituro.

VI.
Illustrissimus in Livona Curlandiae et Semigalliae dux

Jacob Kettler (1642-1682), Herzog von Kurland; er geriet 1658 in schwedische Gefangenschaft.

, cum serenissima coniuge, proleque sua ducali, ac tota familia et aula, absque ulla protractione intra sex septimanarum spatium, a die quinta aprilis styli novi Rigam sistetur. Inde vero intra dies quatuordecim decenti et suae dignitati accomodato, convenientique modo, ubi modernus tractatus subscriptus fuerit, ad fines Semigalliae deducetur, omniaque sua, suorumque mobilia non distracta, ubicunque intercepta, vel Rigae deposita, literatoria similiter, sive publica, sive privatorum documenta, bona fide extradentur, et Mitaviam reportabuntur. Ante eliberationem autem suam ac restitutionem plenariam peculiari reversalium diplomate caveat de non offendendo, aut vindicando aliquid contra sacram regiam m[ajes]t[atem]. regnumque Sueciae in futurum; salva fidelitate et obligatione regibus regnoque Poloniae et magno ducatui Lithuaniae debita.

VII.
§ 1 Serenissimus rex, regnumque Sueciae, restituit serenissimo regi, rei publicaeque

Theatrum Pacis, Lünig, CTS, Dumont: reique Publicae.

Poloniae Mariaeburgum, Elbingamque cum suis fortalitiis, reliquaque in Prussia loca, quae Sueticis praesidiis tenentur. Ac Mariaeburgum quidem una cum arce ac fortalitiis suis, ut et Stuma intra octiduum, a subscriptione moderni tractatus, et deposita in manus excellentissimi domini mediatoris, serenissimi regis Poloniae provisionali horum pactorum ratificatione evacuabitur, et praesidium Sueticum inde Elbingam deducetur. Elbinga autem cum suis fortalitiis, ubi tractatus modernus, plenaria serenissimi regis Poloniae ratificatione confirmatus, et per reipublicae comitiali authoritate delegatos pro futuro conventu ratificatus fuerit, quatriduo post ipsam ratificationum commutationem, sine contradictione evacuabitur, et in manus serenissimi Poloniae regis, eiusque commissariorum tradetur. Bauskum etiam, uti et reliqua, si quae sint in Suecorum potestate, loca in Curlandia, praesidiis Sueticis evacuabuntur, intra octiduum, postquam notitia ad generalem exercituum in Livonia, vel in absentia eius, ad eius locum-tenentem pervenerit, de subscripto tractatu, quae notitia per tubicines utriusque partis coniunctim Rigam deferetur.
§ 2 Deductio militiae Sueticae, una cum bellicis tormentis maioribus et minoribus iuxta factam hic conventionem, nec non cum impedimentis, fiet Elbinga diversis vicibus, intra tamen definitum tempus permutationis ratificationum et evacuationis Elbingae, dato eidem libero et innoxio transitu per Habum ad portum Pilaviensem, et inde ad naves proprias, quas milites conscensuri et ad ditiones Sueticas ituri sunt. Imponetur autem dicta milita circa deductionem navibus Elbinganis, et si illae non sufficiant, tum navibus adiacentium territoriorum aliorum, sine aliquo pretio. Communicabit etiam praefectus militiae Sueticae, et conveniet cum praefecto militiae electoralis, aut eius locumtenente, de eiusmodi dedactione sine damno et noxa subditiorum in Prussia tam Polonicarum quam electoralium. Quod si per periculum belli maritimo itineri militia se se committere tuto nequeat, liber illi et innoxius transitus per terram quam brevissimo itinere, in ditiones iuris Suetici proximas sine damno incolarum reipublicae Poloniae et serenissimo electori Brandeburgico, subiectorum deducentibus commissariis serenissimorum regis Poloniae et electoris Brandeburgici, concedi debet, iustitia vero per praefectos indilata, bona fide administretur, damna et iniuriam passis.
§ 3 Si cui aut quibus in civitatibus Prussiae evacuandis, earumque territoriis, non placuerit manere, sed mutato domicilio alio se conferre, iis liberum sit in spatio trium ab hinc annorum sua divendere, aliis elocare, aut pro suo libitu distrahere, sine ullo impedimento aut onere, sub quocunque praetextu imponendo, salvis antiquis civitatum iuribus et privilegiis.

VIII.
Quidquid

AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig, Böhme: quicquid.

in Polonia et magno ducatu Lithuaniae, provinciisque annexis, in iisque Curlandia, per hoc bellum serenissimo regi regnoque Sueciae, eorumque ducibus ac legatis, vel a privatis, vel a communitatibus, exercitibus et provinciis per necessitatem belli, vel aliter datum est, quocunque titulo, diplomatum, obligationum et literarum, instrumentorum et actorum publicorum, ea omnia autographa, quae supersunt, serenissimo regi et rei publicae Polonae ducique Curlandiae, circa ratificationum commutationem, bona fide extradentur. Quod si naufragio absorpta sint, vel alio modo perierint, omnia eiusmodi scripta, actaque privata et publica ex nunc cassantur, annihilantur et eliminantur, nihilque exinde reges regnumque Sueciae in provincias, exercitus, districtus vel privatos in Polonia, magno ducatu Lithuaniae et povinciis illis annexis vel subiectis, in specie etiam Curlandia et districtu Piltensi, iuris praetendere velle aut posse, omni meliori modo declaratur.

IX.
Restituentur quoque a parte Suecorum omnia archiva, acta publica, castrensia, iuridica, ecclesiastica, nec non bibliotheca regia, quae ex regno Poloniae et magno ducatu Lithuaniae avecta, et quorum copia haberi potest, idque intra tempus commutationis ratificationum, vel ad summum intra tres menses à facta commutatione.

X.
Obligationes atque recognitiones, si quae sunt ab illustrissimo Curlandiae et Semigalliae duce, aut incolis Curlandiae et Semigalliae, districtusque Piltensis extortae per Suecos, aut viceversa, a Suecis per Polonos, in totum cassantur, nullumque habere pondus declarantur.

XI.
Debita inter utriusque partis subditos et incolas, tum etiam a ducibus et officiariis belli, ubicunque contracta, utrinque bona fide solventur. Si quae vero hoc bello ultimo obligationes et recognitiones extortae ab utrinque sint, in totum cassantur, nullumque pondus habere declarantur.

XII.
Deposita, aliaque bona mobilia, ubicunque reperiuntur et fisco nondum adiudicata, bona fide propriis dominis restituantur. Nemo autem tenebitur ad eorum refusionem, quae fisco adiudicata et extradita sunt, praestandam.

XIII.
Tormenta bellica maiora, minoraque in Polonia, magno ducatu Lithuaniae, Prussia, Curlandia caeterisque annexis provinciis à Suecis capta, sive sint reipublicae, sive privatorum, sive civitatum, quaecunque in locis evacuandis reperientur, exacte relinquentur. Quae vero ex Suecia invecta sunt in Poloniam, Lithuaniam, Prussiam, Curlandiam, liberum erit Sueciae sine ulla praetensione, secum auferre. Transactioni quoque deditionis Thoruniae

Thorner Übergabetraktat, vermutlich: Zweiter Thorner Frieden 1466 X 19, durch den der Deutsche Orden Gebiete (u.a. Kulm, Pomerellen, Ermland, Marienburg, Elbing) an Polen abgeben mußte. Der Hochmeister mußte als polnischer Fürst für das ihm verbliebene Land einen persönlichen Lehnseid auf den polnischen König ablegen.

, quod adhuc restat, hac in re satisfiet.

XIV.
§ 1 Quicunque hoc bello, ab utrinque inter Polonos, Lithuanos et Suecos

AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig: inter Suecos, Polonos et Lithuanos.

, in quocunque loco capti sunt, ciuscunque conditionis ac status, liberi et sine ullo soluto pretio, nisi aliter ante hunc tractatum ab ipsis conventum fuerit, dimittentur, pristinaeque libertati restituentur, solutis tamen impensis officiariorum, in victum eorum factis et debitis in captivitate ab eis contractis. Caeterum captivis quoque annumerandi et ab utraque parte restituendi sunt, qui inviti militiae alterius partis nomina dederunt. Omnes vero supradicti, qui quidem in Polonia, magno ducatu Lithuaniae, Prussia regali, utraque Livonia aut Curlandia detinentur, intra tres septimanas à subscripto moderno tractatu, illi autem, qui extra Poloniam, Lithuaniam, Livonias et Curlandiam detinentur, intra tres menses libertati restituantur. Quod autem de lytri conventi solutione hic supra dictum est, tantum locum habebit, in maioribus officiariis, ut pote de generalibus, tribunis, tribunorum locumtenentibus et capitaneis.
§ 2 Sacra regia maiestas et regnum Poloniae, magnusque ducatus Lithuaniae, id paci huic perpetuae dandum censuerunt, ut authoritatem et officia sua interponant apud Chamum Hordasque Tartarorum, quo sine lytro captivi in Tartaria Suetici intra sex abhinc menses inde dimittantur, dimissi vero per regnum Poloniae, magnumque ducatum Lithuaniae, annexasque iis provincias liberi ac tuto transeant, et benigne habiti ad provincias ac ditiones iuris Suetici promoveantur.

XV.
§ 1 Commercia pristina sint libera et non impedita inter utrumque regnum Poloniae, magnumque ducatum Lithuaniae et Sueciae

AGADWarschau Dok. Perg. 561, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig: utrumque regnum Sueciae et Poloniae, magnumque ducatum Lithuaniae.

, subiectasque illis provincias, subditos et incolas, tam terra quam mari, et in veteri usu atque exercitio, quo fuerunt tempore induciarum, conserventur. Inprimis sit liberum commerciorum exercitium, liberaque defluitatio mercium per fluvium Dunam et Bulderaviam subditis et incolis regni Poloniae, magnique ducatus Lithuaniae et Polonicae Livoniae, Curlandiaeque ac Semigalliae, cum subditis incolisve Livoniae Sueticae, et vice versa subditis incolisque regni Sueciae et Livoniae Sueticae, sit liber commerciorum usus per eadem flumina cum subditis incolisque Poloniae, Lithuaniae, Livoniae Polonicae et Curlandiae, Semigalliaeque, theloneorum vero et vectigalium in flumine Duna et Bulder oder . GSABerlin VI HA Nr.628, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig: Bulderavia. AGADWarschau Dok. Perg. 5611, CTS, Dumont: Bulderaa. Böhme: Buldera."><.>a

Unsichere Lesart: , ut et maritimorum ac terrestrium in Livonia eadem ratio, et in iisdem tantum locis, ab utraque parte inposterum sit, uti et ubi tempore induciarum et ante hoc ultimum bellum fuit.
§ 2 Maioris quoque Poloniae incolae, cuiuscunque conditionis sint, sive terra, sive aqua commercia sua exercentes, nullis novis theloneis et gabellis Stetini onerabuntur.
§ 3 Civitas quoque Gedanensis, et aliae Prussiae civitates, in regno Sueciae et subiectis provinciis aliis, gaudeant ea libertate commerciorum et vectigalium, qua gavsiae sunt, ante hoc novissimum bellum.

XVI.
Dominus comes Königsmarckius

Textvariante: Böhme: Königsmarkius. Sachanmerkung: Hans Christoph Graf von Königsmarck (1600-1663), schwedischer Feldmarschall.

, campi mareschallus Sueciae, absque ulla protractione, intra sex septimanarum spatium à die quinta aprilis styli novi Dantiscum modo decenti sistetur. Inde vero intra dies quatuordecim, ubi modernus tractatus subscriptus fuerit, eliberabitur; ante restitutionem autem plenariam, peculiari reversalium diplomate caveat de non offendendo et vindicando aliquid contra sacram regiam maiestatem regnumque Poloniae et specialiter civitatem Gedanensem, salva tamen debita regibus, regnoque Sueciae obedientia et fide.

XVII.
Serenissimus rex et respublica Poloniae, illustrissimae principis, Annae Mariae, defuncti illustrissimi ducis Ianussy Radzivillii, palatini Vilnensis, supremi exercituum, magni ducatus Lithuaniae ducis, filiae unicae, in adeundis, secundum legitimas consuetudines regni et magni ducatus Lithuaniae haereditatibus et bonis paternis ac maternis vigore generalis amnistiae praesenti conventione omnibus cautae, ut ei satisfiat, condignam rationem habituri sunt.

XVIII.
De mortuorum belli ducum atque officialium aliorum corpora, sive in Polonia, sive in Prussia adhuc inhumata, et non nullis in locis asservata sunt, tradentur et non denegabuntur iis, quibus cura mandabitur

Theatrum Pacis: demandabitur.

, ea inde deducendi. Quorum autem cadavera, tum in priori tum hoc ultimo bello humata sunt in Elbingensi, Mariaeburgensi et aliis in Prussia et Polonia templis, intacta iaceant, ac sepulchra eorum ab omni violatione et inquietudine sint immunia.

XIX.
De domini ducis Croyani

Textvariante: Theatrum Pacis, Lünig, Dumont: Ducis Crojani. Böhme: Croiani. Sachanmerkung: 1568 hatten die Herzöge von Pommern dem polnische König Sigismund August 100.000 Taler verzinste Kriegshilfe gewährt. Polen konnte seinen Schulden nicht nachkommen. Die Forderungen gingen zunächst auf die pommerschen Stände und 1633 auf Herzogin Anna von Croy und deren Sohn Ernst Boguslaw über. Nach dem Frieden von Oliva wurden die ausstehenden Zahlungen 1661 vom polnischen Reichstag erneut anerkannt.

desiderio, ratione debitorum apud rempublicam Polonam, ita conventum est, ut praedictus dominus dux, ius suum, originalium obligationum productione doceat, in proxime futuris comitiis regni generalibus, ibidemque debita ratio eius habeatur; salvo quoque iure illustrissimi ducis Curlandiae, si quod eidem adpraefatas summas pecuniarias competierit.

XX.
Quo ad dominorum comitum a Dona

Textvariante: AGADWarschau Dok. Perg. 5611: Dhona. 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Theatrum Pacis, Lünig, CTS, Dumont: Dohna. Sachanmerkung: Christoff Delphicus von Dohna (1628-1668), Kriegsrat, General, Feldmarschall, zeitw. Gouverneur von Pommern. Er stellte Geld- und Entschädigungsforderungen für in Livland verlorene Besitzungen.

postulatum et debitum apud rempublicam Poloniae, in quantum illud liquidari poterit, iusta eorum ratio in futuris comitiis regni habebitur.

XXI.
Habebitur quoque aequa ratio a Suecia domini Baronis Sigismundi a Guldenstern

Textvariante: AGADWarschau Dok. Perg. 5611: Gyldenstern. GSABerlin VI HA Nr.628, Theatrum Pacis, CTS, Dumont: Güldenstern. Sachanmerkung: Zygmunt Gyldenstern (1598-1666), Starost von Stuhm, Kastellan von Danzig, Kommandant in Marienburg. Er stammte aus schwedischem Adel und war als Gefolgsmann König Sigismunds nach Polen gekommen, wo er 1633 naturalisiert wurde. Seine Forderungen beziehen sich auf Familiengüter, die in Schweden konfisziert wurden.

, quo ad bona in regno Sueciae, vel illi subiectis provinciis, praetensa.

XXII.
§ 1 Eadem similiter pax, amicitia, amnistia

AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Lünig, Theatrum Pacis, Böhme: amnestia.

et praeteritorum omnium perpetua oblivio sub iisdem clausulis et vinculis in hocce instrumento contentis vigeat, et in perpetuum stabilitia sit inter serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Leopoldum, electum Romanorum Imperatorem, semper Augustum, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae regem, archiducem kae, Sveviae, comitem Habsburgi, Tyrolis, Ferretis, Kyburgi, Burgoviae, ac superioris et inferioris Lusatiae, dominum Marchiae Slavonicae, Portus Naonis et Salinarum.">Austriae etc. etc. etc. praecipuum Poloniae foederatum, bellique socium, nec non eius haeredes ac successores, regna et subiectas provincias, tam in, quam extra Imperium Romanum, eorumque subditos et incolas, ac serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Carolum, Suecorum, Gottorum, Vandalorumque regem, magnum principem Finlandiae etc. etc. etc. eiusque haeredes ac successores, reges, regnumque Sueciae et subiectas provincias, tum in Imperio Germanico, tum extra illud sitas, eorumque subditos et incolas, ita ut quidquid vel ante hoc bellum, vel illo durante, sive in Polonia, sive extra illam, seu ratione auxilii serenissimo regi ac reipublicae Poloniae praestiti, sive quavis alia de causa mutuae offensionis, atque inimicitiarum aut praetensionum oriri potuit, perpetuae oblivioni tradatur. Neutrique parti, quocunque praetextu licitum sit, alterius regna, status aut provincias, clam aut palam, directe vel indirecte, armis impetere, vel ullum in ipsas hostilitatis genus exercere, sed alter alterius commoda sectetur, et omnia inter utramque partem, earumque status ac subditos ad pristinum prorsus statum, unionem et fidam correspondentiam restituta et redintegrata sint, et nemini ex utriusque partis subditis, aut Imperii statibus ac vasallis noxae sit, aut praeiudicio, quod alterius partes hoc bello, sago vel toga fuerit sectatus; sed quicunque ex sola causa huius belli de fortunis, aut statu suo decidisset, is in pristinum statum, in quo ante hoc bellum immediate fuit, quo ad honores ac bona immobilia, nec non etiam quo ad bona mobilia, si fisco nondum adiudicata et extradita sint, indilate et sine contradictione restituatur, iisque plenarie gaudeat ac fruatur.
§ 2 Ut autem firmioribus fundamentis haec pax et amicitia stabiliri queat, sacra Caesarea m[ajes]tas loca omnia, quae in Pomerania et Megapoli occupata praesidiis suis insidentur, serenissimo regi ac regno Sueciae; ea vero, quae in Holsatia et ducatu Sleviciensi, duci Holsatiae, Gottorpiensi, qui praevia tamen cautione de non vindicando, iuxta forumlam, de qua hic convenit, hac pace consensu partium inclusus censebitur; restituet plenarie cum tormentis bellicis ipsorum propriis, re armamentaria, caeteroque apparatu bellico, nec non mobilibus cuiuscunque generis, item actis cancellariae, archivis ac literariis documentis, prout ea omnia tempore occupationis vel deditionis inibi reperta sunt et adhuc non distracta extant. Quae evacuatio fiet, locorum scilicet Pomeraniae et Megapoleos, exceptis Vollino, Damm et Grifenhagen, intra duas septimanas, à die permutationis ratihabitionum computandas, quo tempore Elbinga quoque Poloniae restituetur. Vollinum vero, Damm et Grifenhagen, nec non loca Holsatiae et ducatus Slesviciensis, intra alias duas sequentes hebdomadas a die supramemoratae permutationis evacuabuntur, deductis eodem tempore e dictis locis praesidiariis militibus et e . 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, AGADWarschau Dok. Perg. 5611, GSABerlin VI HA Nr.628, Theatrum Pacis, Lünig, Böhme, Dumont, CTS: provinciis.">provinci<i>s

1660 IV 23_V 3 Friedensvertrag von Oliva (Berlin)

In nomine sacrosanctae Lünig, Böhme, Theatrum Pacis: Sacro-Sanctae. 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003 : Sacro Sanctae. et indivduae trinitatis Notum sit univeris et singulis, quorum interest, aut quomodo libet interesse potest. Postquam a multis annis bella, dissidiaque inter serenissimos reges, regnaque Poloniae et Sueciae orta, et interdum induciis, praecipue vero sexennalibus anno 1629, deinde viginti sexennalibus anno 1635 sopita et composita fuerint, ac denique inter serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Ioannem Casimirum, regem Poloniae, magnum ducem Lithuaniae etc. etc. etc. et serenissimum ac AGADWarschau Dok. Perg. 5611: et. potentissimum principem ac Böhme: et. dominum, dominum Carolum Gustavum, Suecorum, Gottorum, Vandalorumque regem, magnum principem Finlandiae etc. etc. etc. deventum sit ad bellum, quod non solum dictos reges, regnaque eorum per plures annos exercuit, sed <et> Poloniae foederatos, [verderbte Stelle]. AGADWarschau Dok. Perg. 5611, GSABerlin VI HA Nr.628, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003, Böhme, Theatrum Pacis, Lünig: ac. Dumont, CTS: ad."><ac> GSABerlin VI HA Nr.624: <.. belli socios, videlicet, serenissimum et potentissimum principem ac dominum, dominum Leopoldum, electum Romanorum Imperatorem, semper Augustum, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae et Sclavoniae regem, archiducem Austriae etc. etc. etc. serenissimo regi et regno Böhme: Regnoque. Poloniae, ad eiusdem requisitionem, auxilia ferentem; nec non serenissimum principem ac dominum, dominum Fridericum Vilhelmum, marchionem Brandeburgicum, sacri Romani Imperii archi camerarium et principem electorem Magdeburgi in CTS, Dumont: [Auslassung: in] Prussiae. Prussia etc. etc. etc. ducem, involvit; unde multa christiani sanguinis effusio, cum plurimarum provinciarum desolatione secuta GSABerlin VI HA Nr.628: sequuta. est, tandem divina bonitate factum Lünig: factam. , ut utrinque de pace universali inter regem remque publicam Polonam, et eius confoederatos, ac belli socios ab una; et regem regnumque Sueciae ab altera parte, suscepta sit cogitatio, opera et studio serenissimi ac potentissimi principis ac domini, domini Ludovici XIV., Galliarum et Navarrae regis christianissimi, qui huic paci conciliandae mediationem obtulit, et in ipso negotio pacis, per illustrissimum et excellentissimum dominum Antonium de Lumbres, dominum de Herbing, auch .AGADWarschau Dok. Perg. 5611, 28 M.A.E. Traités. Multilatèraux 16590003: Herbinghen. Lünig, Böhme, Theatrum Pacis, CTS, Dumont: Herbingen."><k>